Waarom heeft minister Mark Harbers besloten om een stop te zetten op de aanleg van nieuwe wegen, spoorlijnen en vaarwegen? Draait het besluit om stikstof, of is er meer aan de hand? Infrasite zocht antwoorden in Kamerbrieven en begrotingen.        

Op vrijdag 17 maart verraste Harbers vriend en vijand met de bekendmaking van een bouwstop voor nieuwe infrastructuur. Een deel van de miljarden euro’s die voor nieuwe wegen, spoorlijnen en vaarwegen zijn begroot gaan naar onderhoud in plaats van aanleg. Het besluit wordt op 30 maart besproken met de Tweede Kamer.

Veel aanlegprojecten krijgen voorlopig geen groen licht. Alleen gevallen met een bestaande vergunning, rijksbijdrage of tracébesluit mogen door. De impact op de wegenbouw is groot. Zo draait het besluit niet alleen om nieuwe aansluitingen, maar ook om verbredingen. Een project als de A27 Houten-Hooipolder was in dit nieuwe stelsel niet of nauwelijks van de grond gekomen. Hier zijn extra rijstroken mee gemoeid — en dat beschouwt het ministerie als wegaanleg.

De bouwers van de A27 Houten-Hooipolder ontspringen de dans, want de contracten zijn reeds ondertekend. Vergevorderde projecten vallen buiten het besluit. Hetzelfde geldt voor infra met betrekking tot het coalitieakkoord, waaronder wegenbouw voor de ontsluiting van nieuwe woningen en de verkeersveiligheid van Rijks-N-wegen. Alle andere projecten hebben pech.

Waarom?

Het ministerie wil het geld dat vrijkomt besteden aan onderhoud en beheer. Rijkswaterstaat heeft een waslijst aan kunstwerken en wegen die aan vernieuwing toe zijn. Hiervoor worden jaarlijks miljarden euro’s beschikbaar gemaakt, maar toch komt het werk niet af. Om de capaciteit te vergroten breidde het Rijk het budget voor onderhoud tussen 2018 en 2022 ieder jaar uit.

In dezelfde periode nam het budget voor aanleg ieder jaar af. Door minder wegen te bouwen hoopte het Rijk de onderhoudsachterstand op te lossen. Dat is tot nog toe niet gelukt. Geld blijft hard nodig voor renovaties en reparaties. Daarmee belanden we bij het eerste deel van het antwoord op de waarom-vraag. Door geld te verschuiven van aanleg naar onderhoud denkt het ministerie de bereikbaarheid in Nederland beter op peil te kunnen houden.

Het plaatje is nog niet compleet. Geld wordt al jaren verschoven van aanleg naar onderhoud, maar de keuze voor een bouwstop is zeer recent. Dat heeft alles te maken met stikstofproblematiek. Toen de bouwvrijstelling in november 2022 wegviel werd het een stuk moeilijker om aanlegprojecten van de grond te krijgen. Inmiddels heb je complexe stikstofberekeningen nodig om bouwvergunningen te krijgen.

Dat laatste kost geld en capaciteit. Blijkt tijdens de planning- en studiefase van een nieuwe weg dat het project niet haalbaar is, dan gaat de investering verloren. De tijd van de mensen die aan de planning werken is niet meer terug te winnen, terwijl zij juist hard nodig zijn voor onderhoudsopgaven, stelt het ministerie.

“Voor een groot deel van de vervanging- en renovatieprojecten geldt dat stikstofberekeningen en -beoordelingen moeten worden uitgevoerd en mogelijk stikstofruimte nodig is. De capaciteit van onze stikstofdeskundigen zal met voorrang hierop moeten worden ingezet”, schreven Harbers en staatssecretaris Heijnen vorige week in een Kamerbrief.

De bewindslieden stellen dat er minder risico’s kleven aan investeringen in stikstofberekeningen voor onderhoud dan investeringen in stikstofberekeningen voor aanleg. Veel onderhoudsprojecten krijgen naar aanleiding van de berekening groen licht, terwijl dit bij aanleg zelden het geval is, suggereert Harbers. “De gevolgen van het vervallen van de bouwvrijstelling zijn in beeld gebracht. Daaruit blijkt dat het geen gevolgen heeft voor beheer en onderhoud.”

Afweging

De minister beschrijft de situatie als een afweging tussen twee kostenposten. Aan de ene kant staat aanleg, aan de andere kant staat onderhoud en in het midden staat hetzelfde doel: bereikbaarheid. Aanleg wordt al een paar jaar duurder vanwege tekorten aan materiaal, personeel en stikstofruimte. Het wegvallen van de bouwvrijstelling is de druppel die de emmer doet overlopen.

Vraag je het aan het ministerie, dan is onderhoud op dit moment de meest kosteneffectieve manier om de bereikbaarheid van Nederland te verbeteren. Zolang het ministerie daarvan is overtuigd worden veel aanlegprojecten uitgesteld. Harbers en Heijnen voorzien “geen ruimte voor nieuwe investeringen tijdens deze kabinetsperiode”. De bouw vervolgt “zodra er ruimte ontstaat op het gebied van stikstof, financieën en capaciteit”, aldus de bewindslieden.

Stikstofproblematiek is een van de onderwerpen tijdens de Dag van de Infra, een congres van Infrasite en SpoorPro op 23 mei in De Doelen, Rotterdam. Navigeer naar deze website voor meer informatie en inschrijvingen.

Lees ook:

• Geen vergunningen meer voor bouwprojecten met uitstoot in Brabant
• Kabinet stopt met aanleg nieuwe wegen en spoor