De overheid moet alleen nieuwe regels maken als blijkt dat de samenleving zelf problemen niet kan oplossen. Dat staat in de nota ‘rechtstaat en rechtsorde’, waarin de nieuwe kabinetsvisie op de rechtsstaat is omschreven.

Het kabinet wil zich terughoudender opstellen bij het maken van nieuwe wet- en regelgeving. Er wordt een groter beroep gedaan op burgers en maatschappelijke instellingen om problemen zelf op te lossen.

Volgens het kabinet heeft de (rijks)overheid in de afgelopen decennia de rol gehad van een overheid die alle problemen in de samenleving moest oplossen. Dit leidde tot meer (gedetailleerde) regels, meer ambtenaren, meer toezicht en meer rechters. In de praktijk ontstaan echter tekorten in uitvoering en handhaving en wordt de rechterlijke macht overbelast.

Het kabinet kiest daarom voor een andere koers, waarbij meer verantwoordelijkheden worden teruggelegd bij de samenleving. Waar mogelijk moeten instellingen zelf regelgeving, uitvoering, dienstverlening, handhaving en geschilbeslechting organiseren. De overheid krijgt dan meer een rol op afstand, in de ’tweede linie’. Daarmee heeft de overheid meer ruimte om zich toe te leggen op de taken waarvoor zij wel een eerste verantwoordelijkheid heeft, zoals de handhaving van de openbare orde.

De nieuwe kabinetsvisie vormt de leidraad bij alle nieuwe wetten en beleidsprogramma’s die het kabinet voorbereidt. De nieuwe koers komt ook al terug in recente voorstellen als het veiligheidsprogramma en het plan van aanpak administratieve lasten.

De nota ‘Rechtstaat en rechtsorde’ is de kabinetsreactie op het rapport ‘De toekomst van de nationale rechtsstaat’ van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR).