.Interview met Richard van der Weide, directeur Intergo • Human Factors & Ergonomie, over de toenemende importantie van Ergonomie en Human Factors voor de infra

1. Ergonomie is erg belangrijk voor uiteindelijk gebruiksgemak. Zijn fabrikanten en opdrachtgevers bij de ontwikkeling van innovatieve producten voldoende doordrongen van dat belang? Kunt u dat toelichten?

In toenemende mate ziet men in dat het succes van een product niet alleen van de gebruikte technologie afhangt, maar ook of eindgebruikers het product kunnen bedienen. Ik denk dat Apple voor een doorbraak in dit denken heeft gezorgd. Opeens was daar een ontwerp van computer en telefoon dat niet alleen mooi en technisch hoogwaardig was, maar dat intuïtief te gebruiken is. Ook mijn ouders gebruiken nu producten waarvoor ze in eerste instantie huiverig waren, maar die nu op allerlei manieren behulpzaam blijken.

2. Human factors mee laten wegen in het ontwerpproces. Mensgericht ontwerpen kan ten behoeve van een betere bruikbaarheid worden ingezet in vele sectoren in de infra. In weg- en railverkeer (bijvoorbeeld verkeerscentrales), parkeren (bijvoorbeeld parkeerautomaten), sluis- en brugbediening. Bij welke infrasector zou volgens u human factors nog verder of beter kunnen worden ingezet? Waarom daar?

Ik denk dat bij inrichting van de openbare ruimte en het wegverkeer nog de meeste winst te behalen valt. Sectoren als luchtvaart, scheepvaart en rail zijn behoorlijk gereguleerd, aan de deelnemers worden allerlei eisen gesteld zoals keuringen en opleidingen, en betrokken partijen hebben direct baat bij een efficiënt en veilig systeem. Op de openbare weg geldt dit veel minder. De uitdaging daar is om infra zo te ontwerpen dat recht wordt gedaan aan de behoeften, kenmerken en beperkingen van de gebruikers. En dan denk ik dus niet aan een vijfbaanssnelweg waar je maximaal 100 km/u mag rijden.

3. Bij ProRail en Rijkswaterstaat gaat human factors integraal onderdeel uitmaken van het ontwerpproces. In het ontwerpproces spelen meerdere partijen hun rol. Opdrachtgevers, ontwerpers, uitvoerders. Hoe en waar pas je human factors toe in dat proces?

Dat is een interessante vraag. Deze partijen zijn de afgelopen jaren bezig geweest om hun rol in het marktspel te vinden. Overigens worden ze daarbij geholpen door normen op het gebied van systeemontwerp, waarin human factors benoemd worden. Aanvankelijk zag men de paragraaf over human factors niet c.q. wist men niet hoe hier invulling aan te geven. En als de opdrachtgever niet specifiek vraagt, dan zal de opdrachtnemer niet antwoorden. De laatste tijd zien we dat de deskundigheid op human factors gebied binnen deze organisaties toeneemt, al dan niet door inhuur van deze kennis. En daardoor neemt de kwaliteit van het aangebodene ook toe.

4. Kunt u uitleggen welk voordeel de verschillende partijen hebben (opdrachtgevers, ontwerpers, uitvoerders, inclusief de uiteindelijke gebruiker) bij een ontwerpproces waarvan human factors een integraal onderdeel uitmaakt? Heeft u een concreet voorbeeld hierbij?

Daar zijn verschillende voordelen te noemen. De flauwste, maar niet onbelangrijkste is ‘omdat het moet’, en dus voldoen aan de eisen van de regelgever of opdrachtgever. Interessanter zijn voordelen als ‘first time right’: dat scheelt tijd en geld. Een voorbeeld daarvan is het cabine-ontwerp van de nieuwe Amsterdamse metro’s. INTERGO heeft daar Alstom Transport bijgestaan in het ontwerp door het te laten passen bij de Nederlandse populatie qua lichaamsafmetingen en de Amsterdamse situatie qua infrastructuur en werkwijze. We hebben daarbij onze ergonomische kennis en ervaring gebruikt in mock-up sessies met Amsterdamse metrobestuurders. Die betrokkenheid van eindgebruikers is direct een ander voordeel. Het ontwerp komt niet als een verrassing voor ze, maar ze hebben daadwerkelijk bijgedragen aan de ontwikkeling. Het achteraf aanpassen van een ontwerp kost altijd een veelvoud. In het ontwerp van productie/besturingprocessen zijn veiligheid en efficiency altijd van belang. Hoeveel mensen heb ik nodig? Dit type vragen beantwoorden we voor fabrieken, maar ook voor verkeerscentrales. Bij deze laatste speelt bijvoorbeeld ook onderbelasting een rol: het is aangetoond dat onderbelaste mensen moeilijker schakelen naar het vereiste niveau bij een calamiteit dan mensen die matig belast worden. Hetgeen desastreus kan uitpakken als men een situatie niet goed inschat. Kortom, een goed taakontwerp is eveneens een voordeel.

5. In de parkeersector neemt het ‘mobiel parkeren’ een grote vlucht. Er zijn echter verschillende (betaal-)systemen, die weer per gemeente verschillen. Hoe kan human factors op dit gebied zorgen voor een heldere bruikbaarheid?

Tja, dat lijkt wel op de OV-chip. Bedacht vanuit de techniek en het voordeel voor de verschillende vervoerders. De klant komt pas nu in beeld met een gemeenschappelijk OV-loket en initiatieven om alle mens-machine-interfaces gelijk te schakelen. Maar hoe leg je uit dat je bij de ene trein-trein overstap niet en bij andere wel hoeft in- en uit te checken? De klant heeft geen boodschap aan de verschillende vervoerders, die wil gewoon vervoerd worden. Bij parkeren hebben we in Amsterdam en Nijmegen al wat ‘reparatieklussen’ uitgevoerd, met als voordeel dat apparaten van dezelfde leverancier er nu min of meer hetzelfde uit zien qua interface. Maar over de gemeenten heen, is er nog wat werk. Een style-guide, waarin je basisprincipes vastlegt, kan dan helpen. Je kunt immers ook uit verschillende geldautomaten geld pinnen. Wat betreft de mobiele apps zie ik goede ontwikkelingen dat ik met één app in verschillende gemeenten terecht kan. Die legt als het ware een gemeenschappelijke gebruikersschil over de verschillende systemen heen. Ik weet echter niet of er al een app is waarmee ik overal terecht kan. Dat zou natuurlijk wel moeten. De app met de beste parkeerkosten – gebruikservaring verhouding gaat dan winnen.

6. Human factors en Ergonomie spelen een centrale rol in de infra. Hoe verdient deze discipline zichzelf terug?

Dat heb ik eigenlijk al onder vraag 4 beantwoord. Het is nog wel van belang te benadrukken dat iedere discipline zijn kwaliteit van uitvoering kent. Bij human factors zien we met regelmaat dat men het niet nodig vindt een professional in te schakelen. Iedereen is immers ‘human’, en dus ervaringsdeskundige. We zien dat de ontwerper zichzelf vaak als maat der dingen neemt. Dat kan goed gaan – bij Industrieel Ontwerpen krijgt men een fors stuk Ergonomie – maar ook goed fout. Ontwerpen voor grote gebruikersgroepen is een vak apart, nog te zwijgen over ontwerpen voor speciale groepen, zoals mensen met beperkingen. Inclusive design of Design4All zijn benaderingen die juist synergie tussen deze groepen zoeken: een gelijkvloerse instap voor een rolstoelgebruiker heeft een versnelde in/uitstap voor iedereen ten gevolge. Een duidelijk contrast voor slechtzienden maakt vindbaarheid voor gewoon zienden ook eenvoudiger. Goede ergonomen zijn bijvoorbeeld te herkennen aan het achtervoegsel Eur.Erg. ten teken van opname in het Europees Register voor Ergonomen, dat eisen aan opleiding en ervaring stelt en een gedragscode voorschrijft.