Er dreigt een einde te komen aan de zand- en grindwinning in Nederland. De vergunningverlening stagneert en als Den Haag niet ingrijpt, is er binnen vijf jaar geen Nederlands zand en grind meer te vervoeren. Daarvoor waarschuwt directeur Leonie van der Voort van Cascade, de brancheorganisatie van zand- en grindproducenten.

De 18 leden van Cascade houden zich bezig met de winning van primaire (bouw)grondstoffen zoals zand, grind en klei. Ze vertegenwoordigen ongeveer 90% van de productie in Nederland. De winning gebeurt altijd in combinatie met een ander doel, zoals rivierverruiming of natuurontwikkeling. Voor het vervoer is de binnenvaart de belangrijkste partner.

Grensmaasproject

Een van de grootste zand- en grindprojecten van Nederland is het Grensmaasproject. Een enorm rivierverruimingsproject waarbij jaarlijks zo’n 4,5 miljoen ton zand en grind vrijkomt, goed voor zo’n 4000 scheepsladingen. Maar dit project nadert zijn einde en stopt medio 2025. Ook andere projecten lopen tegen de einddatum aan. ‘En het probleem is dat de provincies geen nieuwe vergunningen meer afgeven. Wij hebben er onderzoek naar gedaan. We kunnen nog een krappe vijf jaar winnen.’

Decentralisatie

Dat er nauwelijks nog vergunningen worden afgeven, is volgens Van der Voort te wijten aan de decentralisatie van het landelijke beleid voor de ontgrondingen, medio 2000. ‘Sindsdien is dit onderwerp eigenlijk tussen wal en schip gevallen. We waren toen aardig bij met de bouw. In Den Haag leefde het idee dat Nederland af was. Het landelijk zicht op de grondstofwinning verdween. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat stopte helemaal met het toezicht. Het beleid was gedecentraliseerd en niet meer de taak van het ministerie. De provincies hebben echter geen zicht op de landelijke behoefte én geen zicht op de landelijk productie. Ook merk ik, dat provincies goede hoop hebben dat de circulaire economie, terugwinning van grondstoffen uit sloop, ons veel gaat brengen. Maar we bouwen veel meer dan we slopen. Het idee wordt echter door Den Haag enorm gepromoot. In 2030 moeten we 50% minder primaire grondstoffen gebruiken en in 2050 helemaal niet meer. Dat is niet realistisch, maar dat dringt maar langzaam door.’

Draagvlak ontbreekt

Sinds de afschaffing van het Rijksontgrondingenbeleid is het helemaal aan de initiatiefnemers van ontgrondingen om voor projecten draagvlak te creëren bij omwonenden. De producenten stuiten hierbij voortdurend op het ‘Not In My Backyard’ (Nimby) effect. Burgers en gemeenten willen geen winning in hun omgeving. ‘Onze branche realiseert wel natuurgebieden en beschermt de samenleving tegen hoog water. Maar zelfs voor winningsprojecten in combinatie met natuurontwikkeling lijkt de maatschappij niet meer warm te lopen. We zijn als branche wellicht iets te bescheiden en misschien is onze positieve bijdrage onvoldoende bij mensen bekend.’

Belangrijke partner

Het spreekt voor zich dat de grootste wingebieden voor zand en grind zich in het rivierengebied bevinden. Dat zand en grind is afkomstig uit de bergen en onderweg naar zee. Hoe dichter bij de bergen, hoe groter de korrel. ‘Vandaar dat we in Limburg vooral grind vinden’, vertelt Van der Voort. ‘De grote rivieren volgend zien we hoe verder je richting zee gaat, hoe fijner de korrels worden.

‘Een handige bijkomstigheid van winning langs de rivieren is de mogelijkheid om schepen in te zetten. De binnenvaart is voor onze branche een superbelangrijke partner. Het is ook de meest duurzame manier van vervoer. Het is niet toevallig dat veel betoncentrales aan een vaarweg liggen.’
Zand en grind worden hoofdzakelijk gebruikt voor de productie van beton voor onder meer woningbouw. ‘Daarvoor is een optimale korrelverdeling nodig. Dat betekent van grove tot fijne korrels en nog fijner zand. Afnemers bestellen dit op recept bij de winningslocaties. Daar wordt het materiaal gewonnen, verdeeld in verschillende fracties en gemengd op recept van de klant.’

Goede hoop

Van der Voort zegt er alles aan te zullen doen om te voorkomen dat deze, ook voor de binnenvaart zeer belangrijke branche, uit Nederland verdwijnt. Ze deed haar verhaal al in de NRC en op televisie bij Een Vandaag. ‘We proberen aandacht te krijgen voor het woningbouwprobleem dat gaat ontstaan bij gebrek aan bouwgrondstoffen. Ik merk dat het een totaal onbekend probleem is. Maar ik heb goede hoop dat men in Den Haag nu de noodzaak inziet en toch weer enige regie gaat voeren.’

Lees ook:

Zandoverslag zorgt voor sterke groei Groningen Seaports