Arno Visser: ‘Krachtig toezicht op TenneT vanuit EZ door ACM noodzakelijk’

De Nederlandse Staat loopt als eigenaar van TenneT financiële risico’s door buitenlandse activiteiten van het bedrijf. Bij de aankoop van 40% van het Duitse hoogspanningsnet in 2009 voor € 885 miljoen wilde de minister van Financiën geen Nederlands geld voor het Duitse net beschikbaar stellen. Toch nam hij destijds het risico om als aandeelhouder op enig moment mee te moeten betalen aan bedrijfsactiviteiten over de grens. De Tweede Kamer, die vragen stelde over het financiële risico van de Duitse activiteiten van TenneT, had hierover meer informatie mogen ontvangen van de ministers.

Bij de oprichting van TenneT was het uitgangspunt dat het bedrijf in overheidshanden moest blijven om goede elektriciteitsvoorziening voor Nederlandse bedrijven en consumenten te waarborgen. De vraag is of de buitenlandse activiteiten van TenneT de Nederlandse huishoudens en bedrijven voordeel opleveren en of het consistent is om TenneT de ruimte te geven voor omvangrijke activiteiten in Duitsland met de daarmee gepaarde risico’s. Dat blijkt uit de rapporten Investeringen TenneT in Nederlands hoogspanningsnet en Aankoop Duits hoogspanningsnet door TenneT die de Algemene Rekenkamer op 25 februari publiceert.

TenneT is sinds 1998 de beheerder van het landelijk hoogspanningsnet. Als beheerder verzorgt TenneT het transport van elektriciteit in Nederland naar grote bedrijven en regionale beheerders (die de stroom leveren aan o.a. huishoudens). TenneT heeft een monopoliepositie. Om te zorgen dat de Nederlandse klanten ondanks die monopoliepositie een goede prijs betalen voor een betrouwbaar elektriciteitstransport houdt de Autoriteit Consument & Markt (ACM) namens de minister van EZ toezicht op de investeringen van TenneT en wat daarvoor in de energieprijs wordt doorberekend. De minister van EZ is verantwoordelijk voor het energiebeleid en de spelregels in het systeem van de elektriciteitsvoorziening. De minister van Financiën treedt namens de Staat op als aandeelhouder bij TenneT en heeft als taak waardebehoud van het staatsaandeel te borgen.

Geen strikte scheiding tussen Nederlandse en Duitse activiteiten TenneT

Het onderzoek van de Algemene Rekenkamer maakt duidelijk dat de (financiële) scheiding van de Nederlandse en Duitse activiteiten van TenneT in de praktijk minder strikt is dan de ministers van Financiën en Economische Zaken in de Tweede Kamer stelden. De Duitse beleidwijzigingen de kernramp in Fukushima in 2011 illustreren dit. De Duitse overheid besloot versneld en op grote schaal over te gaan op windenergie. Dit betekende dat TenneT windmoleneilanden sneller op het elektriciteitsnet in Duitsland zou moeten aansluiten. De verwachte investeringsopgave van TenneT in Duitsland steeg daardoor van € 5 miljard tot € 12 miljard t/m 2022. De Nederlandse Staat liep toen het risico als enig aandeelhouder van TenneT bij te moeten dragen aan de investeringen in Duitsland. Dergelijke risico’s voor de aandeelhouder blijven bestaan.

Toezicht namens minister van EZ op TenneT onvoldoende

De Algemene Rekenkamer onderzocht ook het toezicht op de doelmatigheid van de investeringen van TenneT in Nederland. De Autoriteit Consument en Markt houdt namens de minister van EZ toezicht op monopolist TenneT om te zorgen dat de Nederlandse klanten de juiste prijs betalen voor het transport van elektriciteit. Uit het onderzoek blijkt dat ACM eens in de twee jaar moet oordelen over de investeringsplannen van TenneT, maar in de praktijk dit onvoldoende invult. Hierdoor is niet duidelijk of de Nederlandse klanten te veel of te weinig voor het elektriciteitstransport betalen.

Reactie ministers van EZ en Financiën en nawoord Algemene Rekenkamer

De Algemene Rekenkamer pleit in haar rapporten voor meer transparantie over de risico’s, die zijn verbonden aan de buitenlandse activiteiten van TenneT. Alleen met tijdige en volledige informatie kan de Tweede Kamer afwegen of de buitenlandse activiteiten van TenneT passen bij het belang van belastingbetaler en elektriciteitsgebruiker. Daarnaast dringt de Algemene Rekenkamer aan op krachtig toezicht op TenneT. Nieuwe wetgeving is daarvoor niet nodig. De Algemene Rekenkamer meent dat de wet al voldoende in het toezicht voorziet: zij roept de ministers en ACM op die beter in de praktijk te brengen.