‘Blijf praten over inzichtverschillen’

Gemeenten leren kritisch omgaan met aanbesteden. Prima natuurlijk, na alle bouwaffaires van de afgelopen jaren, maar zij moeten daarbij niet verkrampen in hun vrees voor overschrijding van juridische grenzen. Om die kramp te verminderen, zou het goed zijn de komende maanden gespreksrondes te organiseren, waarbij bestuurders en professionals hun inzichtverschillen bespreken. Dit idee opperde Stadswerk-voorzitter Andries Heidema tijdens het jaarcongres 2006 ‘Beter Aanbesteden’, 16 november 2006 in de Amsterdam Arena.

In zijn rol van dagvoorzitter stelt Heidema (burgemeester Neder Betuwe) voor om verder te praten: ‘Laat ons kijken wat we samen zouden kunnen doen om de kramp te verminderen en de professionaliteit verder impuls te geven.’

Hoe ver kunnen overheden bij aanbestedingen gaan in onderhandelingen met marktpartijen en verkennen van mogelijkheden? De kramp die hierbij kan ontstaan, en de behoefte om met betrokken partijen hiervoor oplossingen te bedenken, liepen als een rode draad door het congres.

Voorkeur voor traditioneel uitbesteden
Als gevolg van alle bouwschandalen staren betrokken partijen zich te veel blind op waarborgen van rechtmatigheid. Deze gedachte leeft bij bestuurders en ambtenaren, blijkt uit het onderzoek dat prof. dr. ir. A.G. Dorée (Universiteit Twente) dit jaar uitvoerde, naar het uit- en aanbestedingsbeleid van medewerkers en bestuurders van noordelijke overheden.

Dorée constateert ook dat de vele nieuwe Europese regels decentrale overheden terughoudend maken tegenover nieuwe vormen van uit- en aanbesteding. Kleine gemeenten kunnen het nog wel aan, omdat de werken die zij te vergeven hebben relatief eenvoudig zijn. Werken die onder bepaalde drempelbedragen vallen, besteden zij onderhands aan. Dit wordt anders, wanneer overheidorganisaties eerst een marktverkenning moeten uitvoeren, alvorens een opdracht aan een bepaalde partij te kunnen gunnen. Bij decentrale overheden bespeurt Dorée angst voor politieke consequenties bij geïntegreerd uitbesteden. Traditioneel uitbesteden, op basis van bestek en tekeningen, geniet nog steeds de voorkeur. Geïntegreerde contractvormen worden slechts experimenteel toegepast, meestal bij kleine standaardprojecten. Een structurele omschakeling van traditionele naar geïntegreerde aanpak lijkt er voorlopig niet in te zitten, omdat organisaties liever niet omschakelen naar een nieuwe, onbekende manier van werken.

Verder blijkt uit het onderzoek dat bestuurders zich alleen bij grote werken op het terrein van uit- en aanbesteding begeven. Formeel zijn bestuurders op dit terrein verantwoordelijk, maar ambtenaren beleven dit in de praktijk anders. Bestuurders hebben meer oog voor de lokale werkgelegenheid. Voor ambtenaren speelt dit minder. De noordelijke overheden gebruiken vaak raamovereenkomsten, en bij het gunnen van opdrachten is de prijs favoriet boven Economisch meest voordelige inschrijving (EmvI).

Angst remt creativiteit
Afhankelijk van de opgave, moeten opdrachtgevers kunnen kiezen tussen Publiek Private Samenwerking (PPS), een contractvorm, of een traditionele vorm, vinden deelnemers aan de ronde tafeldiscussie. Onder leiding van journalist Frénk van der Linden discussieerden vertegenwoordigers van organisaties, betrokken bij aanbestedingen, over vormen van uit- en aanbesteding. Een feest van herkenning vormde de presentatiefilm van het Nijmeegse nieuwbouwproject Waalfront, als voorbeeld van aanbesteden in PPS, vooral wat betreft het gebruikmaken van de verschillende partijen in de markt.

Aanbestedingen van omvangrijke projecten vereisen niet alleen voldoende, maar ook het juiste vakmanschap, vinden de panelleden. Het kan lastig worden als het bedrijf dat meebeslist over het aanbestedingsconcept, ook de bouw uitvoert. Opdrachten kunnen in stukjes worden geknipt, ter voorkoming van belangenverstrengeling, maar daarmee verknip je ook know how.

Het is belangrijk om het onderscheid te bewaken tussen aanbesteden en contractvormen. Vanuit juridisch perspectief valt de meeste winst te behalen met focussen op manieren van uitbesteden, niet op manieren van aanbesteden. ‘Probeer met aanbesteden niet te innovatief bezig te zijn’, raadt panellid mr. A. Broesterhuizen (advocaat aanbestedingsrecht Nysingh advocaten-notarissen N.V), ‘pas de aanbestedingsvormen aan, aan de manier waarop je EmvI gaat bepalen op het specifieke project, maar probeer altijd zo eenvoudig mogelijk te handelen.’

‘Betrek een jurist niet te vroeg in het proces, begin met het bepalen van de targets, niet met risico-inventarisatie’, adviseert projectmanager mr. W. Van Hees, die bij Waalfront heeft ervaren dat dit efficiënter werkt: ‘Angst voor juridisch geharrewar remt creativiteit.’

Van Hees heeft ook nog een afrader: ‘Schakel ook een architect niet te snel in, want daardoor wordt er te veel gefocust op mooi, in plaats van op betaalbaar en praktisch.’ En dit leidt weer tot gemor bij politiek en bevolking.

De samenvatting van het onderzoek van TU Twente is opgenomen in de publicatie ‘Doelgericht aanbesteden. Adviezenen Tips’. Deze publicatie ( 44 blz.) kost € 18,- excl. verzendkosten en kunt u aanvragen bij Vereniging Stadswerk Nederland, tel.: 0318 692721. Of bestellen via www.stadswerk.nl/beteraanbesteden

Het onderzoek naar aanbesteding in de noordelijke provincies is uitgevoerd in opdracht van de Vereniging Stadswerk Nederland (regio Noord), de Noordelijke Regieraad, Bouwend Nederland, de provincies Groningen, Friesland en Drenthe en de Waterschappen Hunze en AA, Fryslan, Noordzijlvest, Reest en Wieden en Velt & Vecht.