De Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij (HIJSM of HSM) was de oudste spoorwegmaatschappij van Nederland. Zij werd op 8 augustus 1837 opgericht en was gevestigd in Amsterdam. Haar aanvankelijke doel was een Spoorlijn aan te leggen van Amsterdam naar Rotterdam, of als proef van Amsterdam naar Haarlem. Deze laatste werd op 20 september 1839 voor het publiek geopend in Breedspoor (1945 mm). De proef slaagde, waarna in de priode 1842-1847 de lijn verlengd werd naar Rotterdam (zie Oude Lijn).

In 1865 werd de HIJSM belast met de in dat jaar aangelegde exploitatie van de NHSS (Noord-Hollandse Staatsspoorwegen), waartoe zij zelf in 1867 een aansluitende spoorlijn Haarlem-Uitgeest aanlegde. In 1865-1866 versmalde de HIJSM de Oude Lijn naar Normaalspoor.

In 1874 startte de expansie van de HIJSM. In dat jaar opende zij de Oosterspoor van Amsterdam-Amersfoort-Zutphen (met aldaar aansluiting op de lijnen van de NWSM over Winterswijk naar Duitsland) en een zijtak van Hilversum naar Utrecht Maliebaan. Ook nam de HIJSM de exploitatie over van de staatslijn Amersfoort-Kesteren welke aldaar aansloot op de Staatslijn Dordrecht-Elst. Hiermee kreeg de HIJSM naast de route via Winterswijk een tweede meer directe verbinding naar het Ruhrgebied. Tenslotte voltooide zij haar net in Noord-Holland door de aanleg van de spoorlijnen Zaandam-Hoorn-Enkhuizen en Alkmaar-Hoorn.

Na de voltooiing van de spoorlijnen in Noord-Holland legde de HIJSM zelf geen spoorlijnen meer aan. Wel werd zij actief als exploitant van door andere maatschapijen aangelgde lijnen, veelal lokaalspoor, zoals de netten van de GOLS, de NFLS, de HESM, de KNLS en de spoorlijn Haarlem-Zandvoort van de HZSM. Deze laatste werd overigens in 1908 omgebouwd tot hoofdspoorlijn. Ook legde zij als aanvulling op haar Spoorwegnet diverse Tramlijnen aan of nam zij de exploitatie daarvan over, zoals de normaalsporige tramlijnen rond Alkmaar.

Als uitvloeisel van de reorganisatie van het spoorwegnet als gevolg van de opheffing van de NRS in 1890 werd de HIJSM belast met de exploitatie van enige voormalige Staatsspoorlijnen, zoals Stavoren-Leeuwarden en de Betuwelijn. Ook kreeg de HIJSM het recht van medegebruik op de spoorlijn naar Roosendaal en Antwerpen.

De HIJSM ging in 1917 een belangengemeenschap aan met de SS (Maatschappij tot Exploitatie van Staatspoorwegen) en werd in 1938 door de Staat der Nederlanden genaast. Al haar bezittingen en rechten gingen toen over in de NV Nederlandsche Spoorwegen.

Het oude administratiekantoor van de HIJSM in Amsterdam aan de droogbak bestaat nog steeds en is een Rijksmonument. Datzelfde geldt voor de stations Amsterdam CS, Haarlem en Den Haag HS.

Van het materieel is nog iets in het Spoorwegmuseum terug te vinden, o.a. de locomotieven Nestor (HSM 89) en de 2104 (HSM 504).

De SHM beschikt over de 7742.