Kernpunten 2009

• Moeilijke marktomstandigheden
• Alle sectoren met uitzondering van TBI vastgoed winstgevend
• Daling van de bedrijfsopbrengsten en operationeel resultaat door met name stagnerende woningverkopen
• Beperkte afwaardering grondposities e.d. ter hoogte van circa 10 miljoen
• Gezonde financiële positie: balans en solvabiliteit
• Positieve ontwikkeling liquiditeit en beheersing werkkapitaal
• Omvang afnameverplichtingen grondposities afgenomen
• Afname geïnvesteerd vermogen

TBI zet in 2010 in op kostenbeheersing en verdere optimalisatie bedrijfsvoering

TBI heeft in 2009 geopereerd onder moeilijke marktomstandigheden. In vrijwel alle markten is sprake geweest van krimpende volumes, toenemende concurrentie en aanzienlijke prijsdruk. Desondanks hebben de meeste TBI ondernemingen in 2009 goede prestaties geleverd. De marktomstandigheden, met name in de woningbouw, boden echter geen ruimte om de resultaten uit het topjaar 2008 te evenaren.

De bedrijfsopbrengsten zijn in 2009 met circa 11 procent gedaald tot 2,1 miljard. Met uitzondering van TBI vastgoed hebben alle sectoren winstgevend kunnen afsluiten. Het bedrijfsresultaat nam met 64 procent af tot 22,3 miljoen (2008: 61,5 miljoen). De winstdaling is voornamelijk het gevolg van het verlies in de sector TBI vastgoed van 10,3 miljoen (2008: winst 14,8 miljoen). Het verlies binnen de sector TBI vastgoed werd veroorzaakt door de forse volumedaling (aantal verkochte woningen) en als gevolg hiervan onderdekking van de algemene kosten, margedruk door dalende prijzen en afwaardering van grondposities e.d..

De economische situatie heeft grote invloed op de woningmarkt. Het consumentenvertrouwen is gedaald door toenemende zorg bij de consument. De dalende verkoop van woningen is daarnaast versterkt door stringente regels bij het verstrekken van hypotheken. Hoewel de ontwikkeling van de vastgoedmarkt nog wordt gekenmerkt door een grote mate van onzekerheid, is de verwachting dat de vastgoedactiviteiten binnen afzienbare termijn weer aan de winst van TBI kunnen bijdragen.

Ontvangen opdrachten en orderportefeuille
De ontvangen opdrachten in 2009 en de orderportefeuille per 31 december 2009 zijn gedaald als gevolg van de slechte marktomstandigheden, een selectief aannemingsbeleid bij de bouw- en installatieactiviteiten en een remmend effect op de instroom van nieuwe projecten in de sector TBI vastgoed. Dit is het gevolg van een forse vertraging binnen de ontwikkelingsportefeuille, met name op het gebied van woningen.

De ontvangen opdrachten hebben in 2009 een omvang van 2.066 miljoen (2008: 2.956 miljoen). In 2009 was TBI betrokken bij een aantal grote projecten, zoals de nieuwbouw van het Centraal Station Rotterdam, het Rijksmuseum in Amsterdam, Stadskwartier Nieuwegein, hoofdkantoor Eneco in Rotterdam, ondergrondse parkeergarage Markthal Rotterdam, aquaduct A4 Steenbergen, Isala Ziekenhuis, Kromhout Kazerne, Rabobank Datacenter Boxtel en onderwijscentrum Erasmus Medisch Centrum Rotterdam.

TBI is het jaar 2010, ondanks de verslechterde economische vooruitzichten, ingegaan met een orderportefeuille van 2,6 miljard (ultimo 2008: 2,9 miljard). Van de totale orderportefeuille wordt naar verwachting 1,5 miljard uitgevoerd in 2010 en 1,1 miljard in 2011 en latere jaren.

Strategie en beleid
TBI heeft haar strategische uitgangspunten vastgelegd in het Strategisch Plan 2008-2013. TBI gaat er daarbij vanuit dat het een volumeomvang van 3,0 miljard in 2013 kan bereiken door een combinatie van autonome groei en acquisities. De verwachtingen voor deze planperiode moeten thans worden getemperd, gezien de opgetreden verslechtering van de economische omstandigheden.

Door de functiemenging en gebiedsgerichte aanpak wordt projectontwikkeling steeds complexer en vindt er een verschuiving plaats naar met name plan- en conceptontwikkeling. Daarnaast is door de toegenomen complexiteit en schaalgrootte een ontwikkeling waarneembaar naar meer publiek-private samenwerking .

Opdrachtgevers staan open voor nieuwe vormen van dienstverlening. Het gaat om ontwikkelingen waarbij opdrachtgevers niet alleen uitvoeringscapaciteit zoeken, maar ook kennis van ontwerp en betrokkenheid bij onderhoud en beheer.

Duurzaamheid speelt een steeds belangrijkere rol. Het vertalen van duurzaamheidseisen naar praktische oplossingen in woon-, werk- en infraprojecten vraagt meer ontwerp-, product- en onderhoudskennis, zowel bouwkundig als civiel- en installatietechnisch.

TBI sectoren vastgoed, bouw en techniek nader bekeken
Van de totale bedrijfsopbrengsten van 2,1 miljard (inclusief interne omzet) is 9,9 procent (211 miljoen) gerealiseerd door TBI vastgoed, 46,5 procent (1.007 miljoen) door TBI bouw en 43,8 procent (948 miljoen) door TBI techniek.

Vraaguitval woningen beïnvloedt resultaat TBI vastgoed
De resultaten van TBI vastgoed zijn aanmerkelijk verslechterd ten opzichte van 2008. Reeds in het vierde kwartaal van 2008 is de vraag naar nieuwe woningen grotendeels weggevallen, en deze ontwikkeling heeft zich versterkt doorgezet in 2009.

Beduidend hoger bedrijfsresultaat TBI bouw
Het bedrijfsresultaat van TBI bouw in 2009 ligt duidelijk hoger dan in 2008. Relatief is de marge in 2009 hoger uitgekomen dan in 2008. Met uitzondering van de markt voor infrastructurele werken staan alle markten onder druk, met name de woningmarkt en de markt voor commercieel vastgoed. De verkoop en productie van nieuwbouwwoningen is zeer sterk teruggevallen.

TBI infra heeft zich in 2009 goed ontwikkeld en beschikt over een goed gevulde orderportefeuille, die mede het resultaat is van de acquisitie van enkele grootschalige infrastructuurprojecten. De vooruitzichten voor de komende jaren zijn goed.
De forse terugval in de woningsector en de ontwikkelings- en beleggingsmarkt vanwege de recessie heeft ertoe geleid dat woningbouwers en utiliteitsbouwers compensatie zoeken in andere sectoren. Toenemende concurrentie en een dalend prijsniveau op de aanbestedingsmarkt zijn het gevolg.

TBI techniekbedrijven dragen in meerderheid positief bij aan bedrijfsresultaat
De activiteiten van de techniekbedrijven hebben in meerderheid een positieve bijdrage geleverd aan het bedrijfsresultaat van TBI. Het bedrijfsresultaat is met name achtergebleven door slechte resultaten bij Baas. De omvang van de bedrijfsopbrengsten ligt iets lager dan in 2008.

In 2009 zijn de marktomstandigheden ingrijpend veranderd en ook de ondernemingen binnen TBI techniek hadden daar last van. Er zijn voorzichtige tekenen van herstel in de industrie te zien, maar de huidige economische vooruitzichten maken de ontwikkelingen voor 2010 onzeker. Bij een aantal TBI bedrijven diende vanwege de recessie maatregelen te worden genomen, bijvoorbeeld werktijdverkorting en deeltijd-ww.

Marktontwikkelingen
In 2009 kreeg de vastgoed- en bouwsector te maken met de gevolgen van de economische crisis. De woningbouw nam in totaliteit af met naar verwachting 8,5 procent. De nieuwbouw werd als gebruikelijk sterker getroffen door de vraaguitval en daalde met 10,5 procent.

De vraaguitval is ontstaan doordat consumenten vanwege een grotere baanonzekerheid minder vertrouwen hebben om een huis te kopen. Daarnaast zijn consumenten afwachtend door de grotere kans op een daling van de huizenprijs. Deze trends hebben tot gevolg dat ontwikkelaars en bouwers projecten uitstellen of afblazen. De vraaguitval is een tijdelijk gegeven. De renteontwikkeling is gunstig, wat zich zal vertalen in gunstiger marktrentes voor woonconsumenten en bedrijven.

In de utiliteitsmarkt hebben organisaties problemen met het financieren van nieuwe huisvesting. De stimuleringsmaatregelen van de overheid richten zich nauwelijks op de utiliteitsnieuwbouw, zodat dit weinig effect sorteert. Vooral in de kantorenmarkt staan de prijzen onder druk, als gevolg van dalende transacties en verder oplopende leegstand.

Ook voor de installatiebranche was de economische crisis in 2009 verreweg de belangrijkste beïnvloedende factor. Installatiebedrijven bevinden zich later in de keten; de installatiebranche kent een laatcyclisch karakter van een halfjaar. Deze TBI bedrijven ondervinden nu de negatieve effecten van de crisis en de forse daling van het bouwvolume.

Een belangrijke groeimarkt is energiemanagement. De vraag naar energiezuinige comfortsystemen neemt sterk toe, onder druk van stijgende energieprijzen en aangescherpte milieuvoorschriften van de overheid.

De vooruitzichten in de offshoremarkt zijn goed; zowel de oliewinning als windmolenparken op zee zijn groeimarkten. Hierdoor houdt de vraag naar boorschepen, drijvende windturbines, en pijpleidingsystemen aan.

De investeringen in gebouwen door budgetgeoriënteerde sectoren als onderwijs, zorg, openbaar bestuur en overige dienstverlening (bijna 35 procent) stabiliseren zich en zorgen ervoor dat de daling van de nieuwbouwproductie nog enigszins wordt afgeremd.

De sector grond-, weg- en waterbouw (gww) kon zich wel staande houden. De investeringen zijn voor een groot deel budgetgedreven en daarmee minder conjunctuurgevoelig dan de woning- en utiliteitsbouw.

Vooruitzichten 2010
De vooruitzichten voor de Nederlandse economie zijn vanaf het derde kwartaal 2009 weliswaar verbeterd, maar zijn nog altijd aan de sombere kant.

De onzekere economische vooruitzichten raken ook de basismarkten bouw en installatietechniek van TBI in Nederland. Het prijsniveau van grote infraprojecten zal vooralsnog op een redelijk peil blijven. De infrastructuurmarkt wordt vooral gedragen door een aantal megaprojecten. In de utiliteitsmarkt wordt voor 2010 een daling verwacht die met name wordt veroorzaakt door stagnatie in de markt voor de nieuwbouw van kantoren.

Het jaar 2010 zal voor TBI, gezien de onzekere marktomstandigheden, vooral in het teken staan van kostenbeheersing en een verdere optimalisatie van de bedrijfsvoering. Op basis van de huidige inzichten en mede gezien de omvang van de orderportefeuille zullen de bedrijfsopbrengsten, zonder rekening te houden met eventuele nieuwe acquisities, uitkomen op circa 2 miljard.

Bijlagen
U kunt onderstaand bijlagen raadplegen op http://www.tbi.nl
Kerncijfers TBI 2005 – 2009
Geconsolideerde balans per 31 december 2009
Geconsolideerde winst- en verliesrekening 2009
Toelichting financiële items