DIJK EN MEER Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk

Samenvatting: renovatie met meerwaarde
De Afsluitdijk voldoet niet meer aan de eisen van deze tijd. Leeftijd, slijtage, verhoogde veiligheidsnormen en de verwachte klimaatveranderingen maken herstel en opwaardering noodzakelijk. Dat kan op de traditionele manier: de dijk verhogen en verbreden, nieuwe sluizencomplexen die beter beveiligen tegen een stijgende Waddenzee en extra spuicapaciteit bijbouwen om grotere hoeveelheden rivierwater te kunnen afvoeren. Maar kan het ook anders? Zijn er innovatieve oplossingen mogelijk om, als grootschalig opknappen toch moet, de veiligheid op zo’n manier te verbeteren dat er tevens meerwaarde ontstaat voor andere ambities? Natuur bijvoorbeeld, of duurzaam opwekken van energie. Die vraag van het kabinet was onderwerp van de verkenning Toekomst Afsluitdijk. In die verkenning zochten Rijkswaterstaat en de provincies Noord-Holland en Fryslân samen met marktpartijen, maatschappelijke organisaties en lokale overheden naar ideeën voor veiligheidsverbeteringen met zoveel mogelijk maatschappelijke meerwaarde.

De conclusie van deze verkenning: ja, er kan met enige creativiteit meerwaarde worden behaald. Zoals water afvoeren en tegelijk stroom opwekken of extra veiligheid door waardevolle natuurgebieden langs de dijk. Meerwaarde is haalbaar, deels binnen hetzelfde budget, deels daarbuiten, voornamelijk afhankelijk van het ambitieniveau.

Veiligheid plus
In de verkenning ontwikkelden vier consortia van marktpartijen hun visie op de benodigde renovatie van de Afsluitdijk. Aanvankelijk zijn acht consortia uitgenodigd een visie op de toekomst van de Afsluitdijk op te stellen. Vier daarvan zijn op basis van een eerste ontwerp gevraagd deze verder uit te werken, met als resultaat de vier visies die in deze rapportage worden besproken. Vertrekpunt voor de consortia waren de basiseisen die de overheid stelt aan een renovatie van de Afsluitdijk en de aanvullende ambities die rijk en regio formuleerden. De consortia ontwikkelden op basis daarvan vier toekomstvisies op de Afsluitdijk. Als referentie voor deze visies ontwikkelde ook de overheid twee oplossingen voor de renovatie, gebaseerd op het leveren van de noodzakelijke veiligheidsverbeteringen zonder integratie met andere maatschappelijke ambities.

In het kader van de verkenning zijn de consortiavisies beoordeeld(1). Uit die beoordeling blijkt dat de gewenste verbeteringen van de veiligheid zo zijn uit te voeren dat aan de basiseisen voor de renovatie wordt voldaan en er tevens meerwaarde ontstaat voor

• natuur en recreatie door kwelders in de Waddenzee, archipelachtige inrichtingen en onderwaterlandschappen in het IJsselmeer en meer dynamiek tussen zoet en zout water;
• duurzaam opwekken van energie door benutten van zoet-zoutverschillen, waterstromen, getijden, zon en wind;
• wegverkeer en scheepvaart door minder oponthoud en meer routes voor varen, hoogwaardig openbaar vervoer, wandelen en fetsen;
• regionale economie door betere toeristische voorzieningen en een grotere aantrekkingskracht van de Afsluitdijk en omgeving als recreatiebestemming;
• icoon- en landmarkfunctie door het waterbouwkundig symbool uit te breiden tot centrum voor innovatie en kennisontwikkeling voor klimaatadaptatie en duurzaamheid.

Het realiseren van deze meerwaarden vraagt aanzienlijke extra publieke investeringen. Tegenover de door de consortia geraamde kosten (waarover nog onzekerheden bestaan) kunnen op dit moment slechts beperkt in geld uitgedrukte baten worden gezet. Een aantal visies biedt wel meer mogelijkheden dan de overheidsreferenties voor fasering van de uitvoering en dus van de investeringskosten.

De oplossingen voor veiligheid en waterbeheer voldoen aan alle eisen die vooraf zijn gesteld aan de basisfuncties van de Afsluitdijk, uitgaande van het vigerende beleid daarvoor. Ze zijn tevens aanpasbaar aan verscherpte eisen en bijgestelde klimaats-cenario’s zoals die mogelijk onderdeel van komend beleid uitmaken en zijn gehanteerd in het ontwerp voor het Nationaal Waterplan en in de adviezen van de Deltacommissie (‘Commissie Veerman’). De visies verschillen onderling met name in het ambitieniveau, in de locaties waar ruimtelijke ontwikkelingen zijn voorzien om veiligheid met andere belangen te combineren en in de hoogte van de geraamde kosten.

Natuur en recreatie: grote nieuwe natuurgebieden
Alle visies op de toekomst van de Afsluitdijk combineren de gewenste veiligheidsverbeteringen met ruimtelijke ontwikkelingen voor natuur en recreatie. Deze ontwikkelingen zijn ofwel voorzien aan de koppen van de dijk, in de vorm van een eilandenrijk in Noord-Holland en een watersportgebied in Friesland, of in de vorm van uitgebreide natuurgebieden in het IJsselmeer of in de Waddenzee. Deze natuurgebieden dragen, al dan niet in combinatie met gedeeltelijke versterking van de bestaande dijk, bij aan de bescherming tegen overstromingen en aan het natuurvriendelijker lozen van zoet rivierwater op de zoute Waddenzee. Meer geleidelijke overgangen tussen land en water en tussen zoet en zout, verbeteren de ecologie van IJsselmeer en Waddenzee.

Duurzame energie: locatie benut
Alle visies benutten de locatie van de Afsluitdijk om de renovatie te combineren met voorzieningen voor duurzame energieopwekking. Een blue-energycentrale, die stroom opwekt uit het spanningsverschil tussen zoet en zout water, en energie uit wind, zon en waterstromen en getijden zijn in verschillende vormen in de vier visies verwerkt. Wat verschilt, is de integratie met de gewenste veiligheidsverbeteringen en het moment waarop de ambities gerealiseerd worden. De visie die daarin het verst gaat, wil direct na realisatie ruim 200 MW energie kunnen leveren met een combinatie van blue energy, zon, wind en een valmeer, een diepe kuil in het IJsselmeer waar in- en uitstromend water zorgen voor tijdelijke energieopslag. De voorzieningen vormen één geheel met het natuurgebied in het IJsselmeer, dat weer een functie vervult in de afvoer van water naar de Waddenzee.

Wegverkeer en scheepvaart: verbeteringen
Behalve de Afsluitdijk zelf, behoeven ook de daarin opgenomen sluizencomplexen een verbetering van de veiligheid. De consortia stellen voor de sluizen om die reden ofwel te versterken, of ze te vervangen door naviducten waar het wegverkeer en de scheepvaart elkaar ongehinderd kunnen passeren. Een betere bescherming tegen overstromingen wordt zo gecombineerd met kortere reistijden voor scheepvaart en wegverkeer. In één visie zijn in plaats van naviducten hoge toegangsbruggen over de sluizencomplexen voorzien, een oplossing die het wegverkeer ongehinderde doorgang én ruim zicht op dijk en water biedt. In een andere visie flitst straks een uiterst snelle superbus of een andere vorm van hoogwaardig openbaar vervoer op een eigen baan over de Afsluitdijk.

Afsluitdijk als icoon en landmark: waterbouw én innovatie
De Afsluitdijk is een icoon van de Nederlandse kennis en kunde in de waterbouw. De consortia voegen daar graag een nieuw aspect aan toe: innovatie en dan met name op het gebied van duurzame energie en bouwen met de natuur. In alle visies zijn centra op de Afsluitdijk voorzien voor onderzoek, demonstratie en informatie. Rode draad is de innovatieve aanpak van de renovatie zelf en de bijbehorende innovaties in bouwen, waterbeheer, energieopwekking en natuurontwikkeling. Alle visies streven ernaar de aantrekkingskracht van de Afsluitdijk te versterken, door de bestaande ruimtelijke kwaliteiten te benadrukken en daar nieuwe aan toe te voegen.

Vervolg: via vervolgonderzoek naar voorkeursbeslissing
De vier visies op de toekomst van de Afsluitdijk bevatten aansprekende ideeën voor een renovatie met maatschappelijke meerwaarde. Het is nog wel de vraag of deze op een doelmatige manier kunnen worden gerealiseerd. Hoe een doelmatige renovatie te realiseren is en welke maatschappelijke meerwaarden daar integraal onderdeel van kunnen uitmaken, is het onderwerp van een voorkeursbeslissing van het kabinet over het project. Deze voorkeursbeslissing doorloopt vervolgens de geëigende procedures voor inspraak, effectenonderzoek en verdere besluitvorming. Basis voor de voorkeursbeslissing over het project is een vervolgonderzoek naar de vier oplossingen voor veiligheid en waterbeheer die de consortia hebben ontwikkeld, met de daaraan gekoppelde kansen voor maatschappelijke meerwaarde. In dat onderzoek worden tevens de twee referenties voor de renovatie betrokken die de overheid zelf heeft ontwikkeld. Het vervolgonderzoek richt zich onder meer op het nauwkeuriger bepalen van de maatschappelijke kosten en baten van de aangedragen ideeën en een juridische toets aan vigerende wet- en regelgeving.

Na de succesvol verlopen publiek-private verkenning, lijkt een verdere samenwerking tussen rijk, regio en marktpartijen voor de voorgestelde verdere planvorming en voor de projectuitvoering het overwegen waard. Aanvullende conclusies van de verkenning en adviezen voor het vervolgtraject zijn onderwerp van een separaat rapport van de adviescommissie die aan de verkenning Toekomst Afsluitdijk was verbonden.

(1) De beoordeling is gebaseerd op: Kengetallen Kosten-Batenanalyse (Decisio-Tauw) en beoordelingen veiligheid en waterbeheer (TU Delft), innovatief gehalte (Innovatieplatform), ruimtelijke kwaliteit (college van Rijksadviseurs), cultuurhistorie (Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten), duurzame energie (ECN), natuur en ecologie (Dienst Landelijk Gebied) en beheer en onderhoud (Rijkswaterstaat). Alle als bijlagen bij de rapportage opgenomen.

Meer informatie
U vindt de volledige eindrapportage (57 blz) op www.verkeerenwaterstaat.nl/actueel/kamerstukken
Ook het eindadvies (4 blz) vindt u op www.verkeerenwaterstaat.nl/actueel/kamerstukken U kunt zoeken op briefnummer 2009682 of op datum (26-06-2009).

Achtergrondinformatie (verzorgd door de redactie van Infrasite)
Lees op Infrasite ook
het artikel Samenvatting eindadvies Deltacommissie ‘SAMEN WERKEN MET WATER’ van de Commissie Veerman

het nieuwsbericht DIJK EN MEER Eindrapportage verkenning Toekomst Afsluitdijk

het Eindadvies adviescommissie verkenning Toekomst Afsluitdijk