Hoogleraar Erasmus Universiteit: ‘Verduurzaming GWW moet sneller en minder vrijblijvend’

Snelweg winter. Foto: Ivo Ketelaar Fotografie
Snelweg winter. Foto: Ivo Ketelaar Fotografie

De Green Deal Duurzaam GWW 2.0 heeft de afgelopen jaren het nodige opgeleverd op het vlak van verduurzaming. Maar om de enorme uitdagingen echt het hoofd te bieden, is er veel meer nodig, stelt hoogleraar transitiekunde en duurzaamheid Jan Rotmans. “Het moet sneller, slimmer en minder vrijblijvend”, zo stelde hij tijdens een webinar waarin werd teruggeblikt op vier jaar Green Deal 2.0 in de grond-, wegen- en waterbouw.

Jan Rotmans is hoogleraar aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. In die hoedanigheid was hij gevraagd om tijdens het webinar over vier jaar Green Deal Duurzaam GWW zijn licht te laten schijnen over de vraag ‘hoe nu verder’? Tijdens het webinar kwam aan bod wat er de afgelopen jaren allemaal is bereikt, maar ook wat er nog nodig is om de verduurzaming van grond-, wegen- en waterbouw niet te laten versloffen.

Rotmans geeft aan enthousiast te zijn over de Green Deal. “Maar is het genoeg? Nee, bij lange na niet.” De hoogleraar onderstreept dat de urgentie hoog is. We bevinden ons volgens hem tussen twee tijdperken in, waarbij het oude niet meer werkt en het nieuwe zich nog moet vormen. En in zo’n situatie is er sprake van chaos. Wat geen probleem hoeft te zijn: “Hoe dieper de chaos, hoe dichter we bij de kern van de transitie komen.”

Ondanks alles optimistisch

Het is een kwestie van – intussen weinig – tijd voor zich een diepe klimaatcrisis aandient, waarschuwt Rotmans. Die crisis zal verbleken bij de huidige coronacrisis, en de klimaatcrisis zal weer ver in de schaduw staan van de natuurcrisis die erop volgt. Toch is de hoogleraar nog steeds heel optimistisch. “Ten diepste zit de crisis namelijk in onszelf.” Een crisis kan een zegen zijn, omdat het de noodzakelijke gedragsverandering om een nog grotere crisis af te wenden kan helpen bewerkstelligen.

Hoe meer crises achter elkaar, hoe meer mensen veranderen en hoe dichterbij echte verandering komt, legt Rotmans uit. Hij zet dat kantelpunt op 25 procent van de mensen die, zoals in dit verband, zich bewust zijn van duurzaamheid en daar ook naar handelen. De rest volgt daarna veel makkelijker. Rotmans schat in dat we nu tussen de 15 en 20 procent zitten, en dat er nog één crisis nodig is om het kantelpunt te bereiken. “De wereld verandert niet ineens door corona, maar we struikelen dus wel voorwaarts.”

Drievoudige crisis

Zo komt de transitie, die in de ogen van Rotmans per definitie zeer ingrijpend is, dus dichterbij. Een fundamentele omslag in denken, handelen en organiseren is nodig, ook voor de GWW. Die zit volgens Rotmans in een drievoudige crisis, met klimaatdoelen (CO2-uitstoot), milieudoelen (stikstof en PFAS) en natuurdoelen (biodiversiteit). En om de klimaatdoelen in algemene zin te halen, wordt het “knokken voor elke tiende graad” die de gemiddelde temperatuur niet verder oploopt.

Die klimaatdoelen voor CO2-reductie gaat Nederland sowieso niet halen, waarschuwt Rotmans. Dat is bij eerdere doelen niet gelukt en Nederland moet ook nog eens veel meer gaan doen dan tot nu toe is gedaan om het voor elkaar te krijgen. Wat de hoogleraar met dit alles maar wil onderstrepen: de situatie is nogal urgent.

Hij zet dan ook zijn vraagtekens bij het optimisme dat eerder tijdens het webinar werd geuit, want wat de Green Deal Duurzaam GWW 2.0 aan de CO2-reductie heeft bijgedragen, valt volgens hem nogal tegen. “Ik ben blij met die Green Deal. Hij zit goed in elkaar en heeft een hoog transitiegehalte. Er werden meer dan honderd partijen bij elkaar gebracht en die zijn op een andere manier gaan denken en samenwerken. Dat is knap.” Hij erkent ook de vier transitielijnen van het programma, waarbij de mentale sprong van kosten naar waarde de belangrijkste is.

Geen duidelijke verbetering

Wat heeft de Green Deal opgeleverd? Meer aandacht voor duurzaamheid, meer duurzame aanbestedingen, een aanpak die steeds vaker wordt toegepast, meer en betere samenwerking en inspirerende voorbeelden, somt Rotmans op. Maar het heeft niet voor een verbetering in de duurzaamheidsprestaties gezorgd, of voor een significante daling van de CO2-uitstoot. Er is niet beduidend meer gerecycled beton en asfalt gebruikt en ook de daling van het energieverbruik bij die producten was niet noemenswaardig, aldus Rotmans.

“Dus waar komt dat optimisme dan vandaan?”, vraagt de hoogleraar transitiekunde en duurzaamheid zich af. Ja, het aandeel duurzame aanbestedingen is van 28 naar 35 procent gegroeid. “Maar in bijna twee derde van de aanbestedingen is duurzaamheid dus niet leidend. Eigenlijk onvoorstelbaar als je bedenkt voor welke opgave we staan.” Rotmans stelt vast dat de urgentie bij opdrachtgevers én opdrachtnemers blijkbaar ontbreekt.

Projectniveau versus sectorniveau

Hij valt daarmee de Green Deal Duurzaam GWW 2.0 overigens niet af; zoals eerder aangegeven zitten er in zijn ogen veel goede kanten aan. “Deze Green Deal heeft goed gewerkt, maar hij is te vrijblijvend en past ook niet meer bij de huidige crisis.” Een andere conclusie: “Op projectniveau gebeuren er prachtige dingen en is er duurzame vooruitgang. Maar op sectorniveau nog lang niet, en dat is nou juist de moeilijkste stap in een transitie.”

De eerder genoemde drievoudige crisis waarin de GWW zit – milieu, natuur en klimaat – en de huidige Green Deal passen daar volgens Rotmans niet meer bij. “Het moet sneller, slimmer en minder vrijblijvend. Maar dat geldt eigenlijk voor elke sector: de tijd van vrijblijvendheid ligt echt achter ons.”

Hoewel de Green Deal wel tot midden 2021 is verlengd, is nog onduidelijk wat er daarna gebeurt. Niet alle partijen willen wellicht door. “Ga nu niet stoppen, want dan gaat iedereen weer zijn eigen ding doen en versnippering is wel het laatste dat we kunnen gebruiken.” Hij stelt voor dat de sector concreter en ambitieuzer wordt. Dat kan met duidelijke doelen in een roadmap voor de jaren tot 2030, onder meer voor CO2, beton en asfalt.

Opschalen via voorbeeldprojecten

En met grote ambities voor duurzaam aanbesteden, waar een omslag in denken voor nodig is. Zoals roken ooit heel normaal en stoer was en nu verguisd wordt, moet ook duurzaam aanbesteden de norm worden waarop partijen in de sector elkaar de maat nemen. Rotmans beveelt verder aan dat de voorbeeldprojecten in de GWW, binnen de Green Deal parelprojecten genoemd, gebruikt worden om duurzaamheid op te schalen. En wat je met elkaar afspreekt, moet ook gemonitord worden. Tot slot: er mag wat krachtiger en dwingender gestuurd worden.

“Jullie staan voor een formidabele uitdaging waarmee ook ik me de komende jaren blijf bezighouden. Ik wil graag een beweging in bouw en GWW om dat proces aan te jagen en te versnellen. We kunnen geschiedenis schrijven en later aan onze kinderen en kleinkinderen vertellen: we hebben het gefikst. We kunnen ook zeggen dat we hebben gefaald, maar dat is geen optie. Want dat kan ik niet uitleggen aan mijn kinderen en kleinkinderen. Dus laten we zorgen dat we samen geschiedenis schrijven.”

U las zojuist één van de gratis premium artikelen

Onbeperkt lezen? Neem nu een Infrasite Premium abonnement voor € 12,- per maand.

ABONNEREn

Auteur: Vincent Krabbendam

Hoogleraar Erasmus Universiteit: ‘Verduurzaming GWW moet sneller en minder vrijblijvend’ | Infrasite

Hoogleraar Erasmus Universiteit: ‘Verduurzaming GWW moet sneller en minder vrijblijvend’

Snelweg winter. Foto: Ivo Ketelaar Fotografie
Snelweg winter. Foto: Ivo Ketelaar Fotografie

De Green Deal Duurzaam GWW 2.0 heeft de afgelopen jaren het nodige opgeleverd op het vlak van verduurzaming. Maar om de enorme uitdagingen echt het hoofd te bieden, is er veel meer nodig, stelt hoogleraar transitiekunde en duurzaamheid Jan Rotmans. “Het moet sneller, slimmer en minder vrijblijvend”, zo stelde hij tijdens een webinar waarin werd teruggeblikt op vier jaar Green Deal 2.0 in de grond-, wegen- en waterbouw.

Jan Rotmans is hoogleraar aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. In die hoedanigheid was hij gevraagd om tijdens het webinar over vier jaar Green Deal Duurzaam GWW zijn licht te laten schijnen over de vraag ‘hoe nu verder’? Tijdens het webinar kwam aan bod wat er de afgelopen jaren allemaal is bereikt, maar ook wat er nog nodig is om de verduurzaming van grond-, wegen- en waterbouw niet te laten versloffen.

Rotmans geeft aan enthousiast te zijn over de Green Deal. “Maar is het genoeg? Nee, bij lange na niet.” De hoogleraar onderstreept dat de urgentie hoog is. We bevinden ons volgens hem tussen twee tijdperken in, waarbij het oude niet meer werkt en het nieuwe zich nog moet vormen. En in zo’n situatie is er sprake van chaos. Wat geen probleem hoeft te zijn: “Hoe dieper de chaos, hoe dichter we bij de kern van de transitie komen.”

Ondanks alles optimistisch

Het is een kwestie van – intussen weinig – tijd voor zich een diepe klimaatcrisis aandient, waarschuwt Rotmans. Die crisis zal verbleken bij de huidige coronacrisis, en de klimaatcrisis zal weer ver in de schaduw staan van de natuurcrisis die erop volgt. Toch is de hoogleraar nog steeds heel optimistisch. “Ten diepste zit de crisis namelijk in onszelf.” Een crisis kan een zegen zijn, omdat het de noodzakelijke gedragsverandering om een nog grotere crisis af te wenden kan helpen bewerkstelligen.

Hoe meer crises achter elkaar, hoe meer mensen veranderen en hoe dichterbij echte verandering komt, legt Rotmans uit. Hij zet dat kantelpunt op 25 procent van de mensen die, zoals in dit verband, zich bewust zijn van duurzaamheid en daar ook naar handelen. De rest volgt daarna veel makkelijker. Rotmans schat in dat we nu tussen de 15 en 20 procent zitten, en dat er nog één crisis nodig is om het kantelpunt te bereiken. “De wereld verandert niet ineens door corona, maar we struikelen dus wel voorwaarts.”

Drievoudige crisis

Zo komt de transitie, die in de ogen van Rotmans per definitie zeer ingrijpend is, dus dichterbij. Een fundamentele omslag in denken, handelen en organiseren is nodig, ook voor de GWW. Die zit volgens Rotmans in een drievoudige crisis, met klimaatdoelen (CO2-uitstoot), milieudoelen (stikstof en PFAS) en natuurdoelen (biodiversiteit). En om de klimaatdoelen in algemene zin te halen, wordt het “knokken voor elke tiende graad” die de gemiddelde temperatuur niet verder oploopt.

Die klimaatdoelen voor CO2-reductie gaat Nederland sowieso niet halen, waarschuwt Rotmans. Dat is bij eerdere doelen niet gelukt en Nederland moet ook nog eens veel meer gaan doen dan tot nu toe is gedaan om het voor elkaar te krijgen. Wat de hoogleraar met dit alles maar wil onderstrepen: de situatie is nogal urgent.

Hij zet dan ook zijn vraagtekens bij het optimisme dat eerder tijdens het webinar werd geuit, want wat de Green Deal Duurzaam GWW 2.0 aan de CO2-reductie heeft bijgedragen, valt volgens hem nogal tegen. “Ik ben blij met die Green Deal. Hij zit goed in elkaar en heeft een hoog transitiegehalte. Er werden meer dan honderd partijen bij elkaar gebracht en die zijn op een andere manier gaan denken en samenwerken. Dat is knap.” Hij erkent ook de vier transitielijnen van het programma, waarbij de mentale sprong van kosten naar waarde de belangrijkste is.

Geen duidelijke verbetering

Wat heeft de Green Deal opgeleverd? Meer aandacht voor duurzaamheid, meer duurzame aanbestedingen, een aanpak die steeds vaker wordt toegepast, meer en betere samenwerking en inspirerende voorbeelden, somt Rotmans op. Maar het heeft niet voor een verbetering in de duurzaamheidsprestaties gezorgd, of voor een significante daling van de CO2-uitstoot. Er is niet beduidend meer gerecycled beton en asfalt gebruikt en ook de daling van het energieverbruik bij die producten was niet noemenswaardig, aldus Rotmans.

“Dus waar komt dat optimisme dan vandaan?”, vraagt de hoogleraar transitiekunde en duurzaamheid zich af. Ja, het aandeel duurzame aanbestedingen is van 28 naar 35 procent gegroeid. “Maar in bijna twee derde van de aanbestedingen is duurzaamheid dus niet leidend. Eigenlijk onvoorstelbaar als je bedenkt voor welke opgave we staan.” Rotmans stelt vast dat de urgentie bij opdrachtgevers én opdrachtnemers blijkbaar ontbreekt.

Projectniveau versus sectorniveau

Hij valt daarmee de Green Deal Duurzaam GWW 2.0 overigens niet af; zoals eerder aangegeven zitten er in zijn ogen veel goede kanten aan. “Deze Green Deal heeft goed gewerkt, maar hij is te vrijblijvend en past ook niet meer bij de huidige crisis.” Een andere conclusie: “Op projectniveau gebeuren er prachtige dingen en is er duurzame vooruitgang. Maar op sectorniveau nog lang niet, en dat is nou juist de moeilijkste stap in een transitie.”

De eerder genoemde drievoudige crisis waarin de GWW zit – milieu, natuur en klimaat – en de huidige Green Deal passen daar volgens Rotmans niet meer bij. “Het moet sneller, slimmer en minder vrijblijvend. Maar dat geldt eigenlijk voor elke sector: de tijd van vrijblijvendheid ligt echt achter ons.”

Hoewel de Green Deal wel tot midden 2021 is verlengd, is nog onduidelijk wat er daarna gebeurt. Niet alle partijen willen wellicht door. “Ga nu niet stoppen, want dan gaat iedereen weer zijn eigen ding doen en versnippering is wel het laatste dat we kunnen gebruiken.” Hij stelt voor dat de sector concreter en ambitieuzer wordt. Dat kan met duidelijke doelen in een roadmap voor de jaren tot 2030, onder meer voor CO2, beton en asfalt.

Opschalen via voorbeeldprojecten

En met grote ambities voor duurzaam aanbesteden, waar een omslag in denken voor nodig is. Zoals roken ooit heel normaal en stoer was en nu verguisd wordt, moet ook duurzaam aanbesteden de norm worden waarop partijen in de sector elkaar de maat nemen. Rotmans beveelt verder aan dat de voorbeeldprojecten in de GWW, binnen de Green Deal parelprojecten genoemd, gebruikt worden om duurzaamheid op te schalen. En wat je met elkaar afspreekt, moet ook gemonitord worden. Tot slot: er mag wat krachtiger en dwingender gestuurd worden.

“Jullie staan voor een formidabele uitdaging waarmee ook ik me de komende jaren blijf bezighouden. Ik wil graag een beweging in bouw en GWW om dat proces aan te jagen en te versnellen. We kunnen geschiedenis schrijven en later aan onze kinderen en kleinkinderen vertellen: we hebben het gefikst. We kunnen ook zeggen dat we hebben gefaald, maar dat is geen optie. Want dat kan ik niet uitleggen aan mijn kinderen en kleinkinderen. Dus laten we zorgen dat we samen geschiedenis schrijven.”

U las zojuist één van de gratis premium artikelen

Onbeperkt lezen? Neem nu een Infrasite Premium abonnement voor € 12,- per maand.

ABONNEREn

Auteur: Vincent Krabbendam