Hoogwatergeul Veessen-Wapenveld klaar voor extreem hoog water IJssel

Op 23 februari 2017 hebben de minister van Infrastructuur en Milieu Melanie Schultz van Haegen, en de dijkgraaf van waterschap Vallei en Veluwe, Tanja Klip-Martin, de hoogwatergeul tussen Veessen en Wapenveld in gebruik gesteld. Het is één van de laatste grote projecten in het kader van het landelijke waterveiligheidsprogramma Ruimte voor de Rivier dat Nederland veiliger en mooier maakt.

Tussen Veessen en Wapenveld is de afgelopen jaren evenwijdig aan de IJssel een hoogwatergeul aangelegd met een innovatieve klepconstructie. De geul is 8 km lang en is tussen de 550 en 1.500 m breed. De geul is ontstaan door de aanleg van 2 nieuwe dijken op maaiveldhoogte.

De hoogwatergeul heeft een inlaat bij Veessen en een uitlaat bij Wapenveld. De inlaat is 800 m lang, 10 m hoog en 40 m breed. ‘Er zijn hier bijzondere, innovatieve maatregelen genomen. Het gebied Veessen-Wapenveld heeft haar eigen imposante kunstwerk. Bij extreem hoogwater kunnen de kleppen open. Iedere 2 seconden kan er dan een zwembad vol water door. Een spectaculair hoogstandje waarvoor veel internationale interesse is.’ aldus minister Schultz. De kleppen worden alleen bij extreem hoogwater, NAP +5,65m, geopend. Naar schatting is dat eens in de 80 jaar en dan stroomt 1100 m3 water per seconde door het de geul. Het waterpeil van de IJssel daalt dan sterk, van 71 cm bij Veessen tot 5 cm in Zutphen, 35 km stroomopwaarts. Het project is maatschappelijk relevant voor een heel groot gebied. De inlaat heeft 60 stalen kleppen die hydraulisch worden bediend. Dit openen gebeurt met een mobiele ‘powerpack’. Hierdoor hoefde er geen aandrijfmiddelen of elektronica in of rondom de pijlers te worden ingebouwd. Daarmee was de inlaat eenvoudiger om te bouwen, gemakkelijker onderhoudbaar tijdens de levensduur en levert de oplossing meer bedrijfszekerheid en dus veiligheid.

Inrichting gebied
Het ontwerp voor de hoogwatergeul en de gebiedsontwikkeling is gemaakt in samenwerking met diverse partijen: waterschap Vallei en Veluwe, Rijkswaterstaat, gemeenten Heerde en Olst-Wijhe, provincie Gelderland, Dienst Landelijk Gebied. Bewoners, agrariërs en belangenorganisaties hebben meegedacht over het ontwerp. Belangrijk onderdeel van het project Veessen-Wapenveld is de gebiedsontwikkeling. Hiervoor werd een samenhangend inrichtingsplan gemaakt. Het gebied is aantrekkelijker geworden door onder andere betere fietsverbindingen, een betere verkaveling en de aanleg van nieuwe natuur langs de westelijke dijk. De gebiedsontwikkeling is deels gefinancierd door de provincie Gelderland samen met de gemeente Heerde. De agrarische functie van het gebied blijft gehandhaafd. Tussen de twee dijken konden vanwege de veiligheid geen woningen en bedrijfsgebouwen blijven staan.

Bewogen geschiedenis
Het project bij Veessen-Wapenveld kent een bewogen geschiedenis. De plannen riepen verzet op bij bewoners van het gebied. Het project heeft voor anderen ook kansen voor de toekomst opgeleverd maar nog steeds zijn er mensen die moeite hebben met de nieuwe situatie. Bewoners hebben zelf het theaterstuk ‘Groene Rivier’ gemaakt over de aanleg van de geul en de emoties die dat met zich meebracht. ‘Het effect van de geul is ongekend. De veiligheid van bewoners in het gebied is hiermee geborgd. Maar wat dit type grote landschappelijke ingrepen allemaal met mensen doet, de onzekerheid, de overlast. We zijn ons goed bewust van wat de inwoners hier moesten opgeven en hebben oprecht bewondering voor de veerkracht die de mensen hier getoond hebben’, aldus dijkgraaf Tanja Klip-Martin.

Onderzoek
Met de ingebruikname van de inlaat te Veessen wordt het moment gemarkeerd dat de hoogwatergeul ‘hoogwaterveilig’ is. Rond de zomer van 2017 zijn alle resterende werkzaamheden in het gebied afgerond. Het programma Ruimte voor de Rivier komt hiermee in de afrondende fase. Rijkswaterstaat heeft daarom teruggekeken op 10 jaar werken aan waterveiligheid. Onder ruim 500 bewoners van het rivierengebied (representatief voor de 4 miljoen bewoners van het rivierengebied) is door onderzoeksbureau GfK in opdracht van Rijkswaterstaat eind 2016 een onderzoek uitgevoerd naar de beleving van waterveiligheid en ruimtelijke kwaliteit in dit gebied. Uit onderzoek blijkt dat 82% van de bewoners van het rivierengebied vindt dat de woonplaats door Ruimte voor de Rivier beter beveiligd tegen overstromingen dan 10-20 jaar geleden en 86% van de bewoners vindt dat werken aan waterveiligheid nodig blijft in de toekomst. Uit het onderzoek bleek ook dat 84% van de bewoners van het rivierengebied vindt dat het rivierengebied de laatste 10 jaar mooier is geworden, 63% vindt daarbij dat Ruimte voor de Rivier de lokale economie een impuls heeft gegeven en 82% vindt dat Ruimte voor de Rivier de recreatie in het rivierengebied stimuleert. Dat er nog een flinke opgave ligt op het gebied van bewustwording blijkt uit het feit dat 2% van de bewoners van het rivierengebied maatregelen heeft getroffen bij de inrichting van het huis vanwege het risico op overstroming en 4% van de bewoners is dat nog van plan.

Feitenkader

• Het gebied is qua grootte gelijk aan 1/3 van de stad Amsterdam
• Met meer dan 2 miljoen m3 grond, zand en klei zijn 2 nieuwe dijken aangelegd. Elk 8 km lang
• Circa 25 km watergangen
• Bruggen / gemalen / duikers: 11.000 m3 beton en 1.500 ton wapening
• Wegverbindingen: 40.000 ton asfalt
• Projectbudget: € 187 miljoen (incl BTW) inclusief grondverwerving
• Een complete vrijwillige ruilverkaveling in 1 jaar

Landelijk project Ruimte voor de Rivier
De hoogwatergeul Veessen-Wapenveld is onderdeel van het landelijke waterveiligheidsprogramma Ruimte voor de Rivier dat wordt uitgevoerd en gefinancierd door Rijkswaterstaat, de waterschappen en provincies. In dit programma werken Rijk en regio samen om het rivierengebied beter te beschermen tegen overstromingen. De hoogwaterstanden van 1993 en 1995 zijn hiervoor de directe aanleiding. De rivier krijgt weer meer ruimte. Landelijk zijn inmiddels meer dan 30 maatregelen uitgevoerd. Naast veiligheid investeert het programma Ruimte voor de Rivier in ruimtelijke kwaliteit: het rivierengebied wordt mooier en aantrekkelijker gemaakt.