Ondanks alle aanwijzingen van grove misstanden op bouwobjecten de afgelopen jaren, heeft Rijkswaterstaat (RWS) niets gedaan om schijnconstructies en onderbetaling tegen te gaan. Dit blijkt uit een onafhankelijk onderzoek van de Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO), in opdracht van FNV Bouw.

RWS heeft, zo concludeert SOMO, allerlei mogelijkheden om navolging van wet- en regelgeving bij opdrachtnemers af te dwingen en te controleren. Doelbewust wordt deze verantwoordelijkheid niet genomen. Daarmee overtreedt RWS internationale verdragen, waaronder de bescherming van mensenrechten.

SOMO deed onderzoek naar de wijze waarop RWS, als belangrijkste publieke opdrachtgever in de bouw, projecten aanbesteedt. Centraal staat de vraag of RWS bij het aanbesteden van opdrachten sociale misstanden bij (onder)aannemers probeert te voorkomen. Zodat niet alleen veilig wordt gewerkt, maar ook wet- en regelgeving en de cao wordt nagekomen en schijnconstructies worden voorkomen.

Onwil

RWS, maar ook hoofdaannemers als VolkerWessels en Heijmans, voeren niet tot nauwelijks controle uit in de keten van onderaannemers. Dit laten zij zogezegd achterwege vanwege de ‘enorme administratieve last’ en ‘problemen met de privacywetgeving’. Het SOMO-rapport toont duidelijk aan dat de zogenaamde barrières bij de bevoegdheden er niet zijn, maar dat de onwil groot is. Kostenbesparingen moeten ergens vandaan gehaald worden. Bovenaan in de keten sluit men de ogen voor hetgeen onder hun hoede daaronder plaatsvindt.

Van sociaal verantwoord aanbestedingsbeleid is geenszins sprake, concludeert het SOMO-rapport. De aanbevelingen liegen er dan ook niet om. Het aanbestedingsbeleid bij RWS en overheden moet drastisch worden aangepakt. Met een wettelijke ketenaansprakelijkheid komt een einde aan het afschuiven van de verantwoordelijkheden door de opdrachtgever. Dat blijkt broodnodig.

ACHTERGROND

Geen sociaal verantwoord aanbestedingsbeleid RWS

RWS kan om verduidelijking vragen als de prijs van een inschrijving abnormaal laag is. In de praktijk doet ze dat alleen als de inschrijving 50 procent onder de gemiddelde waarde van de andere inschrijvers ligt.

RWS let bij de aanbesteding wel op duurzaamheid, onder meer het CO2 ambitieniveau van de inschrijver, levensduur van producten, het gebruik van duurzame materialen en het energieverbruik. Sociale aspecten worden daarbij niet genoemd.

In de standaardcontracten die RWS gebruikt wordt niet specifiek verwezen naar wetgeving rond het minimumloon of naar het naleven van de cao. Contracten van RWS vermelden niets over het gebruik van onderaannemers.

RWS verbindt aan haar opdrachten geen bijzondere uitvoeringsvoorwaarden rond arbeidsbescherming en arbeidsvoorwaarden. Ze zegt geen capaciteit te hebben om inhoudelijk te sturen of te controleren met bijzondere uitvoeringsvoorwaarden. Tijdens de uitvoering van een project voert RWS geen controles uit op naleving van wet- en regelgeving, noch op arbeidsbescherming en arbeidsvoorwaarden.

RWS stelt op het punt van naleven van sociale wetgeving geen eisen aan het gebruik van onderaannemers. Ze is er niet van op de hoogte welke onderaannemers op haar projecten actief zijn. Er is geen mechanisme dat voorkomt dat bedrijven die in de fout gaan opnieuw opdrachten krijgen.

Conclusies

De misstanden die zijn aangetoond rond de aanleg van rijkswegen hebben niet tot extra maatregelen geleid. In feite doet RWS niets om misstanden tegen te gaan, zo concludeert SOMO. Binnen het wettelijk kader is hiervoor wel degelijk ruimte.

RWS legt alle verantwoordelijkheid bij de opdrachtnemer. Dit is in strijd met internationale standaarden over maatschappelijk verantwoord ondernemen, zoals de Principes voor Bedrijven en Mensenrechten van de Verenigde Naties.

Aanbevelingen SOMO aan Rijkswaterstaat

• Opnemen van sociale criteria in gunningscriteria of bijzondere uitvoeringsvoorwaarden in contracten
• Eis van hoofdaannemer dat hij de namen van onderaannemers bekendmaakt
• Sociale criteria moeten expliciet ook gelden voor arbeidskrachten bij onderaannemers
• Monitoring arbeidsomstandigheden op de plaats van uitvoering
• Onmiddellijk optreden bij misstanden
• Invoering van maatregelen tegen onderaannemers die verantwoordelijk zijn voor misstanden

Lees het SOMO-rapport.