Het rolgeluid ontstaat doordat zowel de wielen als de rails niet volkomen glad zijn en kleine oneffenheden vertonen. De rails vertonen een Railruwheid, de wielen een Wielruwheid. In extreme gevallen kan de rail Golfslijtage vertonen; een wiel kan Vlakke plaatsen hebben, maar dat wordt niet tot de normale ruwheid gerekend.

Het rolgeluid wordt bepaald door de totale ruwheid, dat is de som van de railruwheid en de wielruwheid. Daarbij wordt â??energetischâ?? opgeteld en rekening gehouden met de snelheid van de trein.

Het rollen van enigszins ruwe wielen over enigszins ruwe rails veroorzaakt trillingen. Zowel de wielen als de rails worden daarbij in trilling gebracht. De rails brengt op zijn beurt de overige delen van de bovenbouw in trilling, zoals de dwarsliggers. Al deze onderdelen stralen vervolgens geluid af. De spoorconstructie is daarbij verantwoordelijk voor vooral de lagere frequenties, de wielen voor de hogere frequenties.

Om de ruwheid te verminderen kunnen de rails worden geslepen. Wielen kunnen glad worden afgedraaid. Dit zijn echter geen volledig duurzame maatregelen, want in de loop van de tijd nemen de railruwheid en de wielruwheid door slijtage weer toe. Het regelmatig slijpen van de rails kan wel als een effectieve geluidsmaatregel gezien worden.

De wielruwheid groeit na het afdraaien door de werking van de Remblokken, die tijdens het remmen op het loopvlak van de wielen worden gedrukt. Daarbij veroorzaken de traditionele gietijzeren remblokken een hoge wielruwheid. Bepaalde types kunststof remblokken, zoals de K-remblokken of LL-remblok, houden de wielruwheid laag.

Een relevant aspect van K-blokken is dat deze een grotere wrijvingscoëfficiënt hebben dan gietijzeren blokken. De aandrukkracht van het blok op het wiel moet daarom worden verkleind. Ten opzichte van remsystemen met gietijzeren blokken moet de remcilinderdruk worden verlaagd. Worden bestaande wagens met K-blokken uitgerust, dan past men o.a. remcilinders met kleinere diameter toe.

De invloed die railruwheid heeft op het geluid van een trein is goed bekend. Het effect is dan ook opgenomen in het Nederlandse Reken- en meetvoorschrift Geluidshinder.

Om de geluidsproductie van geluidsmaatregelen goed te kunnen vergelijken, moeten, als de metingen op verschillende sporen of verschillende tijdstippen zijn uitgevoerd, de gemeten geluidsniveaus worden gecorrigeerd voor verschillen in railruwheid. De lokale railruwheid wordt in dat geval gemeten met een railruwheidsmeter.

Railruwheid en wielruwheid worden net als geluid gemeten in de vorm van een spectrum. In dit geval de amplitude als functie van de golflengte.