Het Rien Nouwen Aquaduct is een Aquaduct in de Spoorlijn Amsterdam – Utrecht voor het riviertje het Gein.

Het Rien Nouwen Aquaduct in Abcoude

In verband met de spooruitbreiding tussen Amsterdam en Utrecht is in opdracht van ProRail gebouwd aan een Aquaduct voor het riviertje het Gein in Abcoude. Het aquaduct zorgt voor de doorstroming van het Gein over de vier nieuwe verdiept aangelegde sporen. De bouw van het aquaduct is gereed en het Gein kan weer vrijuit stromen. Voor deze oplossing is gekozen in verband met de belangrijke waterhuishoudkundige, ecologische en recreatieve functies van het riviertje het Gein en om de bijzondere en cultuurhistorische waarde van het landschap te handhaven.

Deze oplossing is echter niet zonder slag of stoot tot stand gekomen. In 1997 koos de toenmalige minister van Verkeer en Waterstaat uit kostenoverwegingen voor de zogeheten ‘maaiveldvariant’: een hooggelegen, brede spoordijk met een dubbele Spoorbrug over het Gein opgenomen. Deze variant stuitte op veel verzet bij de omwonenden, de gemeente en belangenverenigingen. Het dorpse karakter van Abcoude en het bijzondere landschap rond het riviertje het Gein zouden hiermee te veel aangetast worden.

Bijzonder landschap rond het riviertje het Gein

Het water en de oeverlanden van het Gein kennen een rijke flora en fauna. De geologisch interessante structuur met zijn oude rivierlopen, stroomruggen en oude zeekleilagen geven het riviertje een bijzondere waarde. Het landschap kent fraaie ruimtelijke verhoudingen: een afwisseling tussen open weidegebieden en besloten groenpartijen, de bochtrijke loop van de rivier, die sterk varieert in oeverbegroeiing en waterbreedte. Het Gein is gelegen onder de rook van Amsterdam, in een sterk verstedelijkte regio. Tot nu toe is het gebied echter door de planologie van de vooruitgang nog nauwelijks geraakt. Daardoor wordt het riviertje en het omliggende landschap als een oase van natuur en landelijke rust ervaren. De schoonheid van het Gein is en was voor velen, niet alleen voor kunstenaars en natuurliefhebbers, een bron van bewondering en inspiratie.

Intensieve lobby door de omgeving

Drie partijen hebben zich samen sterk gemaakt om ‘de trein onder het Gein’ te krijgen: de gemeente Abcoude, de belangenvereniging Spaar het Gein en de bewonersvereniging Bescherming Spoorbuurt. Ook een meerderheid van de Tweede Kamer gaf de voorkeur aan een Spoortunnel onder het Gein.

Een periode van intensief overleg tussen alle betrokken partijen resulteerde in een compromis: de minister stelde, omwille van landschappelijke inpassing, in 1999 extra geld beschikbaar voor een half verdiepte ligging van de vier sporen ter hoogte van het Gein. Het riviertje zou hiermee wel afgedamd worden.

Bijzondere samenwerking met het Hoogheemraadschap en andere betrokken partijen

De Dienst Waterbeheer en Riolering (DWR) van het Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht bleef echter een groot tegenstander van de afdamming van het riviertje het Gein. Een sifonconstructie stuitte bij DWR op onoverkomelijke bezwaren. Een sifon heeft veel onderhoud nodig en werkt als een hydraulische belemmering. Hiermee kon de waterafvoer niet meer op elk moment gegarandeerd worden.

Ook de recreatietoervaart (vertegenwoordigd door onder andere de ANWB, Koninklijk Nederlands Watersport Verbond, Stichting Recreatietoervaart Nederland en het Ministerie van LNV) bleef een duidelijk voorstander van doorstroming van het Gein. Alhoewel door een overtoom het gebruik van het Gein voor kleine boten mogelijk zou blijven, betekende dit toch een barrière. Hetzelfde gold voor het ecologische aspect van het Gein: afdamming betekende een duidelijk verlies van de ecologische waarde van het riviertje, compensatie op andere plekken in de omgeving kon daar niets aan afdoen. Ten slotte betekende afdamming ook een verlies aan landschappelijke waarde van het Gein.

Om gehoor te geven aan de hierboven genoemde zorgen, startte ProRail in 2001 een onderzoek naar de mogelijkheden van een zogeheten "extra verdiepte ligging" van de spoortunnel. Alle hierboven genoemde partijen gaven aan tevreden te zijn met een waterniveau in het Gein van minimaal 80 centimeter op het tunneldak. Om dit te kunnen bereiken, moest het tunneldak met 2.30 meter extra worden verlaagd. Deze verlaging zou extra kosten met zich meebrengen.

In 2001 tekenden het Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht/DWR en ProRail een overeenkomst om tot een extra verdiepte ligging van de spoorbak te komen, zodat het riviertje het Gein (door middel van een aquaduct) ongehinderd door zou kunnen stromen. Voorwaarde hierbij was dat de financiering voor dit plan rond zou komen. Dit is gelukt door het verkrijgen van subsidies/bijdragen van DWR zelf en partijen als onder meer het Ministerie van VROM, Ministerie van LNV en de Stichting Recreatietoervaart Nederland. In 2001 werd daarmee definitief gekozen voor de aanleg van het aquaduct.

De aanbesteding en de bouwer

De bouw van het aquaduct is gestart in het najaar van 2002. De bouwer was BAM NBM Infra, tegenwoordig BAM Civiel. Innovatief is de aanbestedingswijze die bij dit project is toegepast: een zogeheten design- en constructcontract. Bij deze methode worden meer verantwoordelijkheden en taken bij de aannemer gelegd, waardoor het project uiteindelijk efficiënter uitgevoerd kan worden. Het aquaduct in Abcoude maakt deel uit van het project Spooruitbreiding Amsterdam-Utrecht.

Conclusie: een klein maar waardevol riviertje

Het Gein-aquaduct in Abcoude blijkt dus een unieke voorgeschiedenis en functie te hebben. De rol die de omgeving en betrokken partijen hebben gespeeld bij de totstandkoming ervan is groot geweest. Ook al gaat het ogenschijnlijk om een onbeduidend riviertje, er waren genoeg mensen en organisaties die vonden dat het belangrijke functies in het gebied vervult en hebben ervoor gezorgd dat dat zo blijft. Het belang van behoud van landschappelijke, recreatieve en natuurwaarden heeft in dit geval zwaarder gewogen dan lagere investeringen.

Eerste versie van artikel geschreven door: Katja Torbijn