Dienstregelingsmodel

Een dienstregelingsmodel beschrijft in het kort het geheel van de verschillende vervoersdiensten die op een spoornet worden aangeboden. Een dienstregelingsmodel is het product van de gewenste vervoersproducten, de beschikbare Infrastructuur, de hoeveelheid Stations, de wensen van regionale en nationale politiek en van het aantal reizigers.

Standaarduurpatroon

In het algemeen zijn er twee verschillende typen dienstregelingsmodellen. Er is een dienstregelingsmodel zonder en met een standaarduurpatroon. In het eerste geval rijden de treinen – zoals bij de metro – in een ogenschijnlijk willekeurig patroon. Er kunnen wel aansluitingen worden geboden, maar het is niet zo dat de treindienst zich ieder uur of ieder half uur op dezelfde wijze herhaalt.

Met een standaarduurpatroon is de treindienst ieder uur hetzelfde en komen alle treinen tegelijk op de knooppunten aan, zodat er naadloze overstappen worden geboden. Voor Reizigers en spoorwegmedewerkers is deze dienstregeling makkelijk te onthouden. Het standaarduurpatroon is een Nederlandse vinding uit het eind van de jaren ’30. Pas in de jaren ’80 werd dit model in andere Europese landen ingevoerd.

Geschiedenis

In het verleden zijn er verschillende ingrijpende wijzigingen in het dienstregelingsmodel geweest:

• Spoorslag 70

Aan het begin van de jaren 70 breidde de Nederlandse Spoorwegen het standaarduurpatroon uit en werd het verder verfijnd. Treinen kruisten elkaar op .17 en .47. In Belgie en Duitsland werd later voor .30 en .00 gekozen. Stoptreinen en Intercity’s gingen de hele dag om het half uur rijden en op de grotere stations kruisten de treinen elkaar zodat er naadloze overstappen tussen de treinen en het ander openbaar vervoer ontstonden.

• Rail 21

In 1988 stelde de Nederlandse spoorwegen voor om tussen de intercity’s en stoptreinen een derde vervoersdienst in te stellen de Sneltrein. Daarvoor werd voorgesteld om op een aantal drukke assen het spoor te verdubbelen van twee naar vier sporen.

• Benutten en bouwen

Onder invloed van het uit de hand lopen van de kosten van het Rail 21 programma bedacht de spoorsector een plan om het gebruik van de beschikbare capaciteit op de Infrastructuur te optimaliseren. Daartoe werd de sneltrein uit de dienstregeling geschrapt en werden alternerende diensten vervangen door corridorsgewijze diensten. Daarnaast werd de snelheidsverschillen tussen intercity’s en stoptreinen – die nu sprinters gingen heten – verkleind. Aanvankelijk werd uitgegaan van een dienstregeling van 6 sprinters en 6 intercity’s per uur op de drukste baanvakken. Dat zou het rijden volgens een standaarduurpatroon onnodig maken.

• Dienstregeling 2007

Dienstregeling 2007 is het resultaat van benutten en bouwen. Sneltreinen verdwijnen en er wordt corridorsgewijs gereden. Op de belangrijkste assen wordt een kwartiersdienst ingevoerd. Het standaarduurpatroon is niet losgelaten. Er wordt nu niet meer op .17 en .47 gekruist maar op het hele en halve uur. Op een aantal plaatsen is de naadloze overstap wel losgelaten.

Bronnen

• Spoor naar ’75, eindrapport projectgroep Stimurail, NS, Utrecht, januari 1969.
• Spoor naar ’75 – terugblik op een blik vooruit, Openbaar Vervoer 7/8-1976 p. 212.
• Rail 21 – sporen naar een nieuwe eeuw, NS, Utrecht, 1988
• Rail 21 – Rail 21 Cargo sporen naar een nieuwe eeuw, NS, Utrecht 1990
• Benutten en bouwen, NS, ProRail en Railion, Utrecht 2002
• The Politics of Time Table Making, F. Avelino , M. te Brömmelstroet en G. Hulster, CVS paper

Eerste versie geschreven door: Gertjan Hulster