Veiligheid

Definities

Een van de mogelijke definities van is: Veiligheid is het aantoonbaar beheersen van risico’s.

Dit dekt vrij redelijk met andere gangbare definities, zoals die in het Van Dale Hedendaags Nederlands (online) welke rept over bescherming tegen gevaar en het weinig risico hebben. Of de definitie uit de Nederlandse Wikipedia waar staat: ”Veiligheid is de mate van afwezigheid van potentiële oorzaken van gevaarlijke situaties of de mate van aanwezigheid van beschermde maatregelen tegen deze potentiële oorzaken.”

Uit alle bovenstaande definities kunnen twee kernbegrippen in verband met veiligheid worden gehaald: gevaar en risico. Belangrijk is het onderscheid tussen Gevaar en risico, omdat deze begrippen die in het dagelijks spraakgebruik regelmatig door elkaar worden gebruikt.

Gevaar

Een gevaar is bron van mogelijke schade. Deze schade kan betrekking hebben op bijvoorbeeld mens, milieu, materialen, materieel, financiën of imago – deze opsomming is niet uitputtend en de schade kan meerdere zaken tegelijk betreffen. De schade openbaart zich over het algemeen als gevolg van een Ongeval of ander soort Incident.

Gevaar is een inherente eigenschap van een proces, systeem, situatie of activiteit. De wereld zit vol met gevaren: wie met een zure substantie werkt kan zijn huid verbranden (oxidatiegevaar), wie in de buurt van elektrische spanning komt kan een schok krijgen (elektrocutiegevaar), wie de straat oversteekt kan door een auto worden geschept (aanrijdgevaar) – met alle mogelijke vervelende gevolgen (of effecten) vandien: schade, letsel of in het ergste geval de dood.

Hoewel deze gevaren eigenlijk voortdurend aanwezig zijn, treden de gevolgen van deze gevaren relatief zelden op. Voor het daadwerkelijk optreden van het gevolg (de schade) is een factor kans in het spel. Dit leidt tot het begrip risico.

Opmerking: Soms wordt als definitie van veiligheid genoemd: ‘afwezigheid van gevaar’ (zie hiervoor bijvoorbeeld het voormalige Reglement Railvekeer). Bovenstaande uitleg maakt duidelijk dat dit een onjuiste benadering is, omdat gevaren (vrijwel) altijd aanwezig zijn.

Risico

Risico is de kans dat de mogelijke gevolgen van een gevaar daadwerkelijk optreden. Risico bestaat dus uit een component gevolg en een component kans. Dit kan worden weergegeven in formulevorm:   risico = kans maal effect

In sommige methodes van Risico-analyse wordt het element kans nog verder ontleed, bijvoorbeeld in de subelementen blootstelling en waarschijnlijkheid. De bovengenoemde factor kans heeft enerzijds te maken met de natuurlijke weerstand van een object (bijv. een voorwerp of persoon) tegen de inwerking van energie die met het gevaar gepaard gaat (in onze voorbeelden: chemische, elektrische en kinetische energie). Door de weerstand van een voorwerp of persoon te verhogen wordt de kans verkleind dat het effect optreedt. In onze voorbeelden: de weerstand kan worden verhoogd door het dragen van zuurbestendige kleding, gebruik van isolerend gereedschap of het dragen van een integraalhelm. De factor kans heeft anderzijds ook te maken met de scheiding (of juist nabijheid) van het object en de bron van energie. Door ervoor te zorgen dat het object en de energie zo weinig mogelijk bijeen kunnen komen (ofwel door object en energie te scheiden) wordt de kans drastisch verkleind. Denk in de voorgaande voorbeelden aan het gebruik van een andere, minder agressieve stof, het spanningsloos maken van de installatie en het regelen van het verkeer met zebrapaden en verkeerslichten.

Risico-analyse

Risico-analyse is de eerste stap in het waarborgen van veiligheid:

  • identificeer welke gevaren er zijn
  • evalueer de risico’s hiervan aan de hand van scenario’s en de kans daarop
  • stel zonodig risico-beperkende maatregelen vast.

Risico-analyses bestaan er in alle soorten en maten – kwantitatief en kwalitatief. Een aantal voorbeelden:

  • Safety Case,
  • Taak Risico Analyse (TRA, ook wel bekend onder de Engelse afkorting JSA, ofwel Job Safety Analysis),
  • Quantitative Risk Analysis (QRA, meestal gebruikt in kader van Externe veiligheid),
  • Risico inventarisatie en evaluatie (RI&E, zoals bedoeld in de Arbowet, en ook in NVW genoemd),
  • Hazard and Operability study (HAZOP),
  • Failure Mode and Effects Analysis (FMEA),
  • Foutenboom analyse,
  • Ceromethode analyse toepassing voor aanrijdgevaar.

Een aardige beknopte vergelijking van een aantal risico-analyse methodieken is bijvoorbeeld te vinden in hoofdstuk 1 van "Controlling The Controllable" van Jop Groeneweg (5e editie, 2002, ISBN 90-6695-140-0).

Risicobeheersing

In grote lijnen zijn er de volgende methoden om een risico te beheersen:

  • Bronaanpak: neem de bron van een gevaar weg, beperk de bron of vervang deze door een bron met minder schadelijk potentieel. Bijvoorbeeld door het vervangen van een lawaaiige machine door een machine die minder geluid produceert.
  • Fysieke afscherming: voorkom dat het gevaar bij een object kan komen door scheiding in tijd en/of ruimte, hierbij heeft collectieve afscherming de voorkeur boven individuele afscherming. Bijvoorbeeld door het plaatsen van een lawaaiige machine in een aparte, geïsoleerde ruimte.
  • Persoonlijke bescherming. Bijvoorbeeld door het verstrekken van doelmatige gehoorbeschermingsmiddelen aan medewerkers.

Boven genoemde methoden van risicobeheersing vormen de zogenoemde Arbeidshygiënische strategie, zoals die bijvoorbeeld te vinden is in de Arbeidsomstandighedenwet (artikel 3) en voor arbeidsveiligheid bij werkzaamheden aan het spoor is vertaald naar het Normenkader Veilig Werken.

Vanuit financieel oogpunt is er tenslotte de mogelijkheid van verzekeren. In de veiligheidskunde is dit geen geaccepteerde methode van Risicobeheersing, te meer omdat de schade dan reeds opgetreden is en verzekeren slechts een methode is om de gevolgen te beperken.

In het algemeen wordt een hoog niveau van veiligheid nagestreefd. Dat geldt zeker voor de railwereld waar veiligheid en zekerheid belangrijke waarden zijn. Toch zal men zich moeten bedenken dat veiligheid ook een prijs heeft, bijvoorbeeld door duurdere systemen, duurdere exploitatie (verlies van capaciteit) of minder flexibiliteit. Zie hier de samenhang van de verschillende elementen binnen RAMS!

Veiligheidsmanagement

Veiligheidsmanagement bestaat in de kern uit het systematisch en structureel (bijv. aan de hand van de beroemde Plan-Do-Check-Act cyclus – ofwel de Deming-cirkel) identificeren en analyseren van gevaren en het evalueren en beheersen van risicoâ??s.

In eerste instantie moet dit proces van Risicobeheersing natuurlijk pro-actief plaatsvinden: dus niet wachten op een ongeval en dan pas reageren, maar erop voorbereid zijn. Veiligheidsmanagement omvat echter ook het achterom kijken naar zaken die niet zijn verlopen zoals gepland (ondanks de genomen beheersmaatregelen) en het proberen de oorzaken hiervan te achterhalen en maatregelen te nemen waardoor herhaling wordt voorkomen.

[Incidentonderzoek|Incidentenonderzoek is daarmee een onderdeel van Veiligheidsmanagement, dat de regelkring sluit en aanvullende (of eerder over het hoofd geziene) informatie over risicoâ??s geeft, naast de pro-actieve risico-analyse.

Veiligheid – gevoel en ratio

Veiligheid is geen keihard objectief gegeven. Rationeel kan worden beredeneerd dat een situatie ‘veilig’ is, door het inventariseren van gevaren en het bepalen van een aannemelijke kans op het optreden van de gevolgen. In feite is dan vastgesteld of een situatie ‘acceptabel’ is.

Als gevolg van persoonlijke ervaringen, opleiding, sociale achtergrond, onvoldoende persoonlijke controle en talloze andere factoren kan iemand een dergelijk ‘acceptabel risico’ echter desondanks als ‘onveilig’ beschouwen. Denk bijvoorbeeld aan de vliegangst van een groot aantal mensen, terwijl algemeen bekend is dat vliegen statistisch gezien de veiligste vorm van transport is.

Links

  • Yellow Book (voor risico-analyse, alsmede de cursus die o.a. door ProRail regelmatig is georganiseerd)
  • HEACH (met name interessant met het oog op de literatuur verwijzingen)

Zie ook

  • Arbeidsveiligheid
  • Externe veiligheid
  • Incidentenonderzoek
  • Ongeval
  • Spoorwegveiligheid
Veiligheid | Infrasite

Veiligheid

Definities

Een van de mogelijke definities van is: Veiligheid is het aantoonbaar beheersen van risico’s.

Dit dekt vrij redelijk met andere gangbare definities, zoals die in het Van Dale Hedendaags Nederlands (online) welke rept over bescherming tegen gevaar en het weinig risico hebben. Of de definitie uit de Nederlandse Wikipedia waar staat: ”Veiligheid is de mate van afwezigheid van potentiële oorzaken van gevaarlijke situaties of de mate van aanwezigheid van beschermde maatregelen tegen deze potentiële oorzaken.”

Uit alle bovenstaande definities kunnen twee kernbegrippen in verband met veiligheid worden gehaald: gevaar en risico. Belangrijk is het onderscheid tussen Gevaar en risico, omdat deze begrippen die in het dagelijks spraakgebruik regelmatig door elkaar worden gebruikt.

Gevaar

Een gevaar is bron van mogelijke schade. Deze schade kan betrekking hebben op bijvoorbeeld mens, milieu, materialen, materieel, financiën of imago – deze opsomming is niet uitputtend en de schade kan meerdere zaken tegelijk betreffen. De schade openbaart zich over het algemeen als gevolg van een Ongeval of ander soort Incident.

Gevaar is een inherente eigenschap van een proces, systeem, situatie of activiteit. De wereld zit vol met gevaren: wie met een zure substantie werkt kan zijn huid verbranden (oxidatiegevaar), wie in de buurt van elektrische spanning komt kan een schok krijgen (elektrocutiegevaar), wie de straat oversteekt kan door een auto worden geschept (aanrijdgevaar) – met alle mogelijke vervelende gevolgen (of effecten) vandien: schade, letsel of in het ergste geval de dood.

Hoewel deze gevaren eigenlijk voortdurend aanwezig zijn, treden de gevolgen van deze gevaren relatief zelden op. Voor het daadwerkelijk optreden van het gevolg (de schade) is een factor kans in het spel. Dit leidt tot het begrip risico.

Opmerking: Soms wordt als definitie van veiligheid genoemd: ‘afwezigheid van gevaar’ (zie hiervoor bijvoorbeeld het voormalige Reglement Railvekeer). Bovenstaande uitleg maakt duidelijk dat dit een onjuiste benadering is, omdat gevaren (vrijwel) altijd aanwezig zijn.

Risico

Risico is de kans dat de mogelijke gevolgen van een gevaar daadwerkelijk optreden. Risico bestaat dus uit een component gevolg en een component kans. Dit kan worden weergegeven in formulevorm:   risico = kans maal effect

In sommige methodes van Risico-analyse wordt het element kans nog verder ontleed, bijvoorbeeld in de subelementen blootstelling en waarschijnlijkheid. De bovengenoemde factor kans heeft enerzijds te maken met de natuurlijke weerstand van een object (bijv. een voorwerp of persoon) tegen de inwerking van energie die met het gevaar gepaard gaat (in onze voorbeelden: chemische, elektrische en kinetische energie). Door de weerstand van een voorwerp of persoon te verhogen wordt de kans verkleind dat het effect optreedt. In onze voorbeelden: de weerstand kan worden verhoogd door het dragen van zuurbestendige kleding, gebruik van isolerend gereedschap of het dragen van een integraalhelm. De factor kans heeft anderzijds ook te maken met de scheiding (of juist nabijheid) van het object en de bron van energie. Door ervoor te zorgen dat het object en de energie zo weinig mogelijk bijeen kunnen komen (ofwel door object en energie te scheiden) wordt de kans drastisch verkleind. Denk in de voorgaande voorbeelden aan het gebruik van een andere, minder agressieve stof, het spanningsloos maken van de installatie en het regelen van het verkeer met zebrapaden en verkeerslichten.

Risico-analyse

Risico-analyse is de eerste stap in het waarborgen van veiligheid:

  • identificeer welke gevaren er zijn
  • evalueer de risico’s hiervan aan de hand van scenario’s en de kans daarop
  • stel zonodig risico-beperkende maatregelen vast.

Risico-analyses bestaan er in alle soorten en maten – kwantitatief en kwalitatief. Een aantal voorbeelden:

  • Safety Case,
  • Taak Risico Analyse (TRA, ook wel bekend onder de Engelse afkorting JSA, ofwel Job Safety Analysis),
  • Quantitative Risk Analysis (QRA, meestal gebruikt in kader van Externe veiligheid),
  • Risico inventarisatie en evaluatie (RI&E, zoals bedoeld in de Arbowet, en ook in NVW genoemd),
  • Hazard and Operability study (HAZOP),
  • Failure Mode and Effects Analysis (FMEA),
  • Foutenboom analyse,
  • Ceromethode analyse toepassing voor aanrijdgevaar.

Een aardige beknopte vergelijking van een aantal risico-analyse methodieken is bijvoorbeeld te vinden in hoofdstuk 1 van "Controlling The Controllable" van Jop Groeneweg (5e editie, 2002, ISBN 90-6695-140-0).

Risicobeheersing

In grote lijnen zijn er de volgende methoden om een risico te beheersen:

  • Bronaanpak: neem de bron van een gevaar weg, beperk de bron of vervang deze door een bron met minder schadelijk potentieel. Bijvoorbeeld door het vervangen van een lawaaiige machine door een machine die minder geluid produceert.
  • Fysieke afscherming: voorkom dat het gevaar bij een object kan komen door scheiding in tijd en/of ruimte, hierbij heeft collectieve afscherming de voorkeur boven individuele afscherming. Bijvoorbeeld door het plaatsen van een lawaaiige machine in een aparte, geïsoleerde ruimte.
  • Persoonlijke bescherming. Bijvoorbeeld door het verstrekken van doelmatige gehoorbeschermingsmiddelen aan medewerkers.

Boven genoemde methoden van risicobeheersing vormen de zogenoemde Arbeidshygiënische strategie, zoals die bijvoorbeeld te vinden is in de Arbeidsomstandighedenwet (artikel 3) en voor arbeidsveiligheid bij werkzaamheden aan het spoor is vertaald naar het Normenkader Veilig Werken.

Vanuit financieel oogpunt is er tenslotte de mogelijkheid van verzekeren. In de veiligheidskunde is dit geen geaccepteerde methode van Risicobeheersing, te meer omdat de schade dan reeds opgetreden is en verzekeren slechts een methode is om de gevolgen te beperken.

In het algemeen wordt een hoog niveau van veiligheid nagestreefd. Dat geldt zeker voor de railwereld waar veiligheid en zekerheid belangrijke waarden zijn. Toch zal men zich moeten bedenken dat veiligheid ook een prijs heeft, bijvoorbeeld door duurdere systemen, duurdere exploitatie (verlies van capaciteit) of minder flexibiliteit. Zie hier de samenhang van de verschillende elementen binnen RAMS!

Veiligheidsmanagement

Veiligheidsmanagement bestaat in de kern uit het systematisch en structureel (bijv. aan de hand van de beroemde Plan-Do-Check-Act cyclus – ofwel de Deming-cirkel) identificeren en analyseren van gevaren en het evalueren en beheersen van risicoâ??s.

In eerste instantie moet dit proces van Risicobeheersing natuurlijk pro-actief plaatsvinden: dus niet wachten op een ongeval en dan pas reageren, maar erop voorbereid zijn. Veiligheidsmanagement omvat echter ook het achterom kijken naar zaken die niet zijn verlopen zoals gepland (ondanks de genomen beheersmaatregelen) en het proberen de oorzaken hiervan te achterhalen en maatregelen te nemen waardoor herhaling wordt voorkomen.

[Incidentonderzoek|Incidentenonderzoek is daarmee een onderdeel van Veiligheidsmanagement, dat de regelkring sluit en aanvullende (of eerder over het hoofd geziene) informatie over risicoâ??s geeft, naast de pro-actieve risico-analyse.

Veiligheid – gevoel en ratio

Veiligheid is geen keihard objectief gegeven. Rationeel kan worden beredeneerd dat een situatie ‘veilig’ is, door het inventariseren van gevaren en het bepalen van een aannemelijke kans op het optreden van de gevolgen. In feite is dan vastgesteld of een situatie ‘acceptabel’ is.

Als gevolg van persoonlijke ervaringen, opleiding, sociale achtergrond, onvoldoende persoonlijke controle en talloze andere factoren kan iemand een dergelijk ‘acceptabel risico’ echter desondanks als ‘onveilig’ beschouwen. Denk bijvoorbeeld aan de vliegangst van een groot aantal mensen, terwijl algemeen bekend is dat vliegen statistisch gezien de veiligste vorm van transport is.

Links

  • Yellow Book (voor risico-analyse, alsmede de cursus die o.a. door ProRail regelmatig is georganiseerd)
  • HEACH (met name interessant met het oog op de literatuur verwijzingen)

Zie ook

  • Arbeidsveiligheid
  • Externe veiligheid
  • Incidentenonderzoek
  • Ongeval
  • Spoorwegveiligheid